Sufizmi - Mistika Islame

Sufizmi



Sufizmi ne menyre te pergjithshme nga dijetaret kuptohet te jete dimensioni i brendshem apo mistike i Islamit.

Nje praktikues i kesaj tradite zakonisht njihet si Sufi, edhe pse ky term shpeshhere rezervohet sidomost per ata praktikante qe kane arritur qellimin e tradites Sufi.

Shejhu Ahmed Zerruk, i shekullit te 15’te, shkruajti ne librin e tij “Principet e Sufizmit" (Qeue’id el-Teseuf) se:

“Sufizmi eshte shkence ku objektivi kryesore eshte rregullimi i zemres dhe terheqjen e saj nga cdo gje, perveç Zotit.”

Shejhu Ahmed Ibn Egjiba, nje Sufi Marokan i famshem, e definoi Sufizmin si ne vijim:

“Shkence nepermjet se ciles njeri mund ta kuptoje si te udhetoje ne prezencen e Hyjnores, ta pastroje veten e brendshme nga ndytesirat, dhe ta zbukuroje ate me vyrtyte te ndryshme lavderimi.”

Deget e Sufizmit tradicionalisht njihen me emrin Tarikat.

Ato i takojne rrymes Islame Suni ose asaj qe auhet alevi sufi (mes tyre nuk ka ndonj dallim )

Deget me te medha jane ajo RRufai dhe Kadiri(alevi sufi) qe vijne tradicionalisht nga Islami Suni.

Dege te tjera Sufiste jane: Bektashi, Qishti, Suhrauardi, Mevlevi, Nimatullahi, Shedhilija, Shatari, Tijanijeh etj

BESIMI

Perderisa te gjithe myslimanet besojne se jane ne udhetim per tek Zoti dhe do te jene afer Zotit ne Parajse – pas vdekjes dhe pas “Gjykimit Finale” – Sufinjte besojne gjithashtu se eshte e mundur qe njeri te afrohet afer Zotit dhe ta perjetone afersine e Tije - perderisa njeri eshte gjalle. Pra te “vdese para se te vdese.”

Besimi i brendshem apo ezoterizmi ka te bëjë me asimilimin e islamit perbrenda.

Egzistojnë shumë pjese te Kuran-it qe thirren ne nje interiorizim te islamit apo ne te kuptuarit e islamit permes zemres apo siç shprehen dijetaret sufi, permes syrit të zemres.

Parimi sufist eshte mjaft hermetike në formulimin e saj.

Fundamentalisht, sufizmi permban konceptin e unionit me Allahun kurse (synit) apo literalist, vendos besimtarin ne ndarje me Allahun.

Shikuar nga ky aspekt, sufizmi ben pjese ne filozofite me te avansuara te planetit.

Prezenca hyjnore eshte ne te njejten kohe unike e poashtu edhe e shumllojshme siç jane Zeburi, Tevrati, Inxhilli dhe Kurani.

Sipas parimeve sufiste islame nuk duhet te disocohet asnjera prej tjetres.

Shpallja hyjnore eshte ne interior dhe eksterior pra brenda dhe jasht, ne sferen e shpirtit dhe te trupit.

Sipas sufizmit, islami na meson se besimtaret e sinqerte nga te gjitha fete, ne fakt perbejne nje komunitet te vetem prej njerezve te drejte dhe Zoti ua jep atyre bekimin e plote.

Sufijte per kete na orientojnë tek surja 10/99-100 : “po nese Zoti yt kishte dashtur, atehere te gjithe banoret e tokes do te kishin besuar. A te takon ty pra qe t'i detyrosh njerezit ne besim kur dihet se askush nuk mundet te beje asgje pa lejen e Zotit”.

Ringjallja e kreacionit gjate çdo çasti, gjate çdo te "fryer" të Zotit, deshmon se ekzistenca njerezore nuk eshte gje tjeter perveç se nje iluzion, pasiqe njeriu eshte ne rilindje te pandalshme, te perhershme dhe ne vazhdimesi, gjithmone prej nje momenti në tjetrin.

Doktrina islamike e Unitetit te se qenurit, tregon se çdo gje qe syri kap dhe mendja regjistron, nuk eshte asgje tjeter vetem se iluzion.

Duke shematizuar ne skajshmeri, mundemi te shtrojme pyetjen se a mos valle sufizmi (dervishizmi) eshte nje ezoterizëm (brenda) per shkak te opozicionit ndaj egzoterizmit (jashte)?

Por e verteta eshte ndryshe. Mund të themi se rryma ezoterike, pra e mbrendshme e islamit i ka rrenjet thelle ne fushen e hapur nga Kurani dhe dervishizmi perfaqeson aspektin e brendshem te islamit dhe se doktrina e sufizmit eshte ne thelb asgje tjeter perveç se interpretimi me zemer i Kuranit, por qe ne itinerarin e vet nuk perjashton kurrsesi anen e jashtme te sunes apo rregullave te islamit.

Pra sufizmi ne fakt perbehet nga ana e mbrendshme dhe e jashtme e dogmes fetare islame.

Profeti Muhamed ka patur nje jete te pasur ne praktikimin e asketizmit dhe eksperiences mistike dhe vet e ka praktikuar vigjilien e nates (shih Kurani 73).

Para shpalljes hyjnore, Muhamedi terhiqej rregullisht ne shpellen e kodres Hira për t'u lutur dhe agjinuar.

Qellimi kryesore i te gjithe Sufinjeve eshte te lirohen nga te gjitha nocionet e dualitetit, duke perfshire edhe konceptin e vetvetes individuale, dhe ta realizojne unitetin Hyjnore.

Kete e arrijne nepermjet meditimit; kujtimit te Zotit apo ndryshe quhet “Dhikr”

Dhikr eshte kujtimi i Zotit qe eshte bere obligim nga Kurani per te gjithe myslimanet.

Sipas Islamit te angazhohesh me dhikr eshte te jesh i vetedijeshem per Zotin.

Dhikri si nje akt i devotshem perfshine perseritjen e Emrave Hyjnore, lutjeve dhe aforizmave nga literatura e hadithit, dhe Kuranit.

Ne pergjithesi, cdo aktivitet qe e mban nje Mysliman te vetedijeshem per Zotin konsiderohet dhikr.

Dervishët perdorin egzegjeza, alegori, dhe metafore dhe thuhet nga ta se kuptimi mund te arrihet vetem nepermjet nje procesi te kerkimit te vertetes, dhe njohjes se vetevetes.

Megjithese filozofite e dervishve dallojne nga dega ne dege,

Sufizmi ne teresi si ceshtje primare ka perjetimin personale dhe direkte, dhe si i tille mund te krahasohet me format e ndryshme te misticizmit .

Nje pjese shume e rendesishme e literatures orientale ka burimin nga Sufinjte, qe krijuan libra me poezi ku permbanin mesimin e Sufinjeve.

Disa shembuj me te njohur te ketyre poezive jane ajo e Atarit “Konferenca e Zogjeve” dhe ajo e Rumit “Masnavi”.dhe Zeri i Dervisheve (Sheh Ahmet Shkodra) etj.

Nga kendveshtrimi tradicional Sufi, mesimet ezoterike te Sufizmit ishin transmetuar nga Profeti Muhamed a.s., qe ishte i mesuar nga Zoti, tek ata qe kishin kapacitet te perballonin perjetimin direkte gnostike te Zotit, qe ishte pasuar nga mesuesi tek studenti me shekuj te tere.

Shkollat tradicionale Sufi e gjurmojne “zingjirin e tyre te transmisionit” prapa tek Profeti Muhamed nepermjet kusheririt te tij dhe dhendrit Ali ibn Abi Talib, perveq deges Nekshbendi qe e gjurmon origjinen e vet tek Kalifi i pare i Islamit Abdullah (Abu Bakr)

Kalifi i kater i Islamit Ali Ibn Abi Talib tha:

Ilaqi eshte brenda ne ty, por ti nuk e ndjen.
Semundja vjen nga ti, por ti nuk e percepton.
Ti mendon se je nje entitet i vogel,
Por brenda tej shtrihet i gjithe universi.
Ti ne te vertete je liber i evidences,
Me te cilin alfabet e fshehura manifestohet.
Prandaj nuk ke nevoje te shikosh pertej vetvetes,
Cfare kerkon eshte brenda ne ty, por vetem ne qofte se reflekon.

QËLLIMET E SUFIZMIT

Sipas teorisë së sufizmit, njeriu në gjendjen e vetë normale është një pjesë shtazë një pjesë njeri, është jo komplet.

Mësimet e përgjithshme të shehlerve, ceremonit, lutjet etj., janë me qëllim që hulumtuesin ta bëjnë të pastër që të bëhet „Insan-i-Kamil-njeri (gjuhë e sufizmit) i pastruar dhe i plotë.

Këtë gjendje nuk mund ta arrijnë të tjerët të cilët nuk janë në sufizëm pa ndihmën e askujtë . .

Kur kandidati e arrinë gjendjen e plotë të realizimit hyjnor, ku dhe është qëllimi kryesor i këtyre kulteve, atëhere dervishi është në harmoni me Amshueshmërinë, kurse ato mundime dhe mossigurit e tjera që i ka bërë si njeri i zakonshëm, ma te ky tash nuk ekzistojnë.

Kjo fazë e fundit njifet si Vasl-, ku d.m.th-Bashkim.

Përndryshe të gjithe mendimtarët dervishe i ikin jetës së mbyllët nëpër Teqe, apo vetmisë.

Në qoftë se dervishi mbyllet e rrine jashtë shoqërisë, atëhere ai bëhet anti shoqërorë, më nuk i shërben familjes dhe rrethit ose shoqërisë, atëhere ky dervish është kunder ligjit hyjnor dhe prej kësaj rrjedh principi i dervishizmit: „ Të jesh me botën e jo jasht saj“.

Për këtë arsyee dervishet e shejt musliman jane të njohur me lloj lloj profesionesh e zanate si dhe tituj të lartë.

Konceptet e Njohurisë, Sufizmit, Diturisë dhe Filozofisë

Para se ta shpjegojmë origjinalitetin e njohurisë Islame, për të shmangur konfuzionin dhe keqkuptimin është e nevojshme të jepet një shpjegim i termeve gnosë (irfan) dhe sufizëm (tasawwuf).

Termi gnosë (irfan) si dhe termi tjetër i familjes së njejtë, marifah që fjalë për fjalë do të thotë njohje, por kuptimi i tij teknik është i veçantë me diturinë e një lloji të caktuar që nuk mund të arrihet as përmes kuptimeve as me eksperiencë, as përmes arsyes dhe as me tregim, por më mirë fitohet me dëshmi të brendëshme dhe zbulime të brendshme.

Pastaj, ata janë përgjithësuar në disa propozime që përshkruajnë këto dëshmi dhe zbulime.

Duke konsideruar faktin se fitimi i dëshmive dhe zbulimeve të tilla që varen nga ushtrime të veçanta dhe disiplinë shpirtërore quhen gjithashtu njohuri (irfan), ajo është e njohur me cilësimin amali (praktike), si njohuri praktike, ose mënyra e udhëtimit shpirtëror (sejr we suluk), ashtu si propozimet që përshkruajnë dëshmitë janë quajtur njohuri teorike dhe gjithashtu si Filozofia e Ndriçimit [1] është përzier në një masë me argumentimin racional.

Shpreja sufizëm (tasawwuf) që sipas shumicës së mundëshme ngjajshëm, rrjedh nga fjala suf (lesh), që do të thotë veshja e rrobave prej leshi, që simbolizon jetën e vështirë larg nga konfortet dhe hedonizmi, është përdorur në mënyrë më të përshtatur për njohurinë praktike, si termi njohuri (irfan) është më i përshtatshëm me njohurinë teorike.

Në këtë mënyrë, në sferën e njohurisë, mund të identifikohen të paktën tre elemente. Njëra është, udhëzimet specifike praktike që janë dëshmuar për të drejtuar njeriun në njohurinë intuitive dhe të brendëshme dhe në diturinë e vetëdijshme nga prania në lidhje me Zotin e Lartësuar dhe emrat e Tij më të bukur dhe veçoritë e Tij më fisnikë dhe manifestimet e tyre.

E dyta është, gjendjet specifike shpirtërore dhe fizike dhe tiparet e akterit dhe përfundimisht zbulimet dhe dëshmitë e arritura nga udhëtari.

E treta është, propozimet dhe deklarimet që tregojnë këto gjetje intuitive direkte dhe madje për ata që nuk e kanë përhapur bulçimën e njohurisë praktike, mund të jetë më shumë ose më pak e kuptuar, megjithëse gjetja e të vërtetës dhe thelbit të tyre është specifike për njohuritë e vërteta.

Duke u marrë me këto shpjegime bëhet e qartë se gnosa e vërtetë është ajo që ndjek një program specifik praktik dhe arrin një njohuri intuitive dhe direkte për Zotin e Lartësuar dhe veçoritë dhe veprimet e Tij.

Gnosa teorike, në fakt është një përllogaritje dhe interpretim i kësaj njohurie, që natyrisht ka shumë shkelje. Nëse nuk jemi shumë të saktë me terminologjinë dhe e zgjerojmë sferën e veprimtarisë ne mund ta përdorim termin njohuri për të gjithë udhëtimin shpirtëror që ndërmeret për të gjetur të vërtetën dhe për të arritur lumturinë, si dhe pohimet dhe dëshmitë përfunduese shpirtërore.

Në këtë mënyrë gnosa do të përfshijë madje llojet e njohurisë të gjetura në Budizëm dhe Hinduizëm dhe gnosa e disa fiseve të Siberisë dhe fiseve vendase të Afrikës, siç mund të zbatohet termi fe, me llojin e njejtë të kuptimit të zgjeruar të Budizmit, totemizmit dhe të tjerë.

Këtu është e përshtatshme të tregohen konceptet e diturisë dhe filozofisë gjithashtu.

Shprehja hikmah (dituri), që është një fjalë me origjinë arabe, do të thotë një njohuri e mirë dhe e caktuar (marifah) dhe shpesh e zbatuar me njohurinë praktike, si ndjenja në të cilën është përdorur në Kuranin e Madhëruar (17:39).

Megjithatë në terminologjinë e sotme ajo ka kuptimin e filozofisë hyjnore si dhe filozofisë praktike dhe shkencës së etikës dhe në etikë ai është përdorur në kuptimin e një veçorie të shpirtit lidhur me përdorimin e arsyes dhe si mjeti mes ekstremeve të shkathtësisë dhe çmendurisë.

Për çdo rast, ai nuk është zbatuar me filozofitë ateiste ose skepticizmin, me të kundërtën e filozofisë që rrjedh nga rrënjët greke që nënkupton çdo përpjekje intelektuale ose racionale për të kuptuar problemet e të gjithë ekzistencës, edhe nëse kjo çon në përjashtimin e njohurisë së caktuar dhe të krijuar, ose edhe përjashtimin e ekzistencës objektive.

Sufizmi - fillet dhe përkufizimi i kuptimit

Sufizmin si term e ka farkuar profesori gjerman F.A.D. Toluk, si term i latinizuar i faljës burimore arabe; tasawwuf, në trojet tona si tasavuf, tesavuf. Sufizmi si term, jashtë botës islamike, me modifikime të vogla është pranuar në të gjitha gjuhët evropiane: ang. sufism, frengj. soufisme, span. sufismo, rs. sufizm.

Është mendim i përgjithshëm se termi, tesawwuf, forma infinitive nga tesawwefe, jetasawwefu, tesawwufunështë krijuar nga fjala suf, pra domethënia e parë leksikore e termit tasawwuf është folja dinamike, që ka të bëjë me mbajtjen e petkave nga leshi i ashpër; zhguna; aba.

Sipas disa pikëpamjeve, përemrit foljor tasawwuf ka parapri derivati nga fjala suf, me të cilën në shek. II/VIII në qytetin Kufe janë quajtur besimtarët e veshur në petkat e leshit të ashpër (zhgunë) sufi.

Një numër i hulumtuesve islamikë, prejardhjen e fjalës tasawwuf e gjejnë në rrënjën arabe, kuptimi i së cilës është pastërtia dhe pastrimi; disa e gjejnë në el-suf, njerëzit të cilët kanë falur namazin në rendin e parë (saff), të xhamisë së profetit Muhamed s.a.v.s., disa të tjerë mendojnë se tesawwufi asocionon fisin Beni Suf.

Një numër i dijetarëve islamikë, prejardhjen e fjalës tasawwuf e gjejnë në sintagmën e "radhës së parë", në radhën e parë të besimtarëve gjenden sufitë, përkatësisht sufitë janë më të afërmit e Perëndisë.

Një numër shumë i vogël orientalistësh, mendojnë se tesawwufi buron nga fjala greke sophos, përkatësisht theosophia.

Sipas mendimit të pranuar, fjala sufi buronnga suf - lesh i ashpër zhgunë, përkatësisht, ka qenë përgjithësisht e pranuar që njerëzit fetarë e të devotshëm, të kenë veshjen prej leshit të ashpër, zhgunës, e që lidhet me besimtarët e devotshëm të qytetit të Kufps në shek. IIVIII.

Veshja prej leshit të ashpër (zhgunës), jo vetëm që ka qenë veshje e njerëzve të devotshëm, por ajo ka qenë edhe veshje e zakonshme te profetët ndër popujt semitë.

Si cilësi e zakonshme te arabët, ka qenë që njeriu të përshkruhet dhe të cilësohet sipas veshjes, e më pak sipas atributeve të tjera specifike.

Pra, veshja karakteristike e besimtarëve të devotshëm ka qenë shenja e modestisë, në krahasim me besimtarët e tjerë dhe njëkohësisht ka qenë si reaksion ndaj të mirave të kësaj bote; përcaktim i vetëdijshëm për asketizmin specifik.

Me shumë siguri mund të flitet se fjala tesawwuf për herë të parë është përdorur kah mesi i shek. të II sipas Hixhres. (shek. VIII).

Besohet se për herë të parë këtë term e ka përdorur Xhabir Ibn Hajjah (vd. 253/867), një kimist i përmendur arab.

Përdorimi i formës plurale - sufijjeh, nga fjala su fij për herë të parë është shënuar në Aleksandri në vitin 199/814.

Forma plurale - sufijjeh, karakterizon një grup ose radhë të sufive, të cilët sipas burimeve të besueshme historike kanë qenë nga qyteti Kufe. Imami, si udhëheqësi i këtyre njerëzve, është emëruar sipas diktatit.

Pra, mund të konstatohet se fjala sufi për herë të parë është përdorur në qytetin Kufe, prej nga është përhapur në krahinat dhe vendet e tjera të Arabisë dhe jashtë saj. Fjalët (al) tasawwuf dhe sufi janë në përdorim qysh nga koha e Tab}inve - Trashigimtarëve të shokëve të profetit Muhamed s.a.v.s.

Personi i cili merr pjesë në tasawwuf quhet fakir (faqir), skamnor në pajtim me ajetin Kur'anor (XLII, 28 ) Fakiri mundohet të realizojë modestinë e profetit Muhamed s.a.v.s. (al - faqr al Muhammedi), përkatësisht të kujtojë se nuk disponon me asgjë dhe se gjithçka buron nga Perëndia.

Në pikëpamje metafizike, kjo nënkupton se fakiri është një hiç, kurse qenie e vetme reale është Perëndia.

Gjithashtu sufitët emërtohen me emra të tjerë të ndryshëm si; populli i rrugës (ahl - al. ariqah), njerëz të cilët mësojnë me ndihmën e shenjave (ahl - al isharah), njerëzit e zemrës (ahl - i dil, në gjuhën persiane), si dhe emërtimet të tjera, të cilat u përgjigjen njerëzve të sferave të shumta të realitetit sufist.

Nga qendra irakiane sufizmi kalon në Horosan, ku paraqiten adhuruesit e sinqetë dhe origjinale të kërkimit të së vërtetës absolute, kështu që provincat lindore të Persisë shndërrohen në bastion të sufizmit.

Nga Persia, sufizmi kalon në Indi e pastaj aty kah shek. IX/XV sufizmi i forcon pozitat e veta në Egjipt dhe në Afrikën Veriore.

Koha prej shek. III/IX dhe IV/X paraqet periudhën e krijimtarisë më të pasur dhe më intenzive të sufitëve. Në këtë periudhë, teorikë të ndryshëm sufitë, vënë themelet e sistemit doktrinar.

Këto themele, gjatë kohës pasuese, do të shërbejnë si autoritet i pakontestueshëm në krijimtarinë e pasur dhe të llojllojshme të sufitëve postklasikë.

Pra, fillet e zhvillimit të sufizmit janë të lidhura me aktivitetin e grupeve të vogla të besimtarëve të devotshëm, të cilët përveç asketizmit, në tubimet e veta kanë recituar Kur'anin.

Recitimi i Kur'anit ka qenë i mbushur me ndjenja, kurse dëgjuesve u është dukur se recitatorët gjatë recitimit janë duke qarë (beke-um). Paraardhësit e sufive kanë qenë zuhadët dhe nusa-t.

Pra, mistika islame së pari zhvillohet si asketizëm. Fjala ka qenë për përkushtimin praktik, pa ngarkime spekulative metafizike, e cila ka proklamuar parësinë e qëllimit para veprës, pastërtinë e brendshme, pendimin dhe frikën nga Perëndia.

Tasawwufi në gjuhën arabe nënkupton dhe akcepton Dijen Hyjnore (al-hikma al ilahiya), e cila ruhet dhe kultivohet brenda tarikatit.

Pa marrë parasysh prejardhjen e fjalës, kuptimi metafizik i fjalës është dija hyjnore.

Në shkencën e simbolizmit të numrave (al-gafar) e ndërlidhur me alfabetin arab, tasawwufi paraqet ekuivalencën numërore të dijes Hyjnore.

Sufitë gjithmonë tasawwufin e kanë konsideruar si konceptin qendror dhe të lartësuar, i cili në pikëpamje etimologjike ndahet nga çdo fjalë tjetër.

Burimet dhe objekti i sufizmit

Në lidhje me burimin dhe cilësitë burimore të sufizmit ndër islamistët dhe te orientalistët, ekzistojnë dy hipoteza themelore; në grupin e parë hyjnë teoritë dhe hipotezat, të cilat kanë të përbashkët qëndrimin se paraqitja dhe zhvillimi i sufizmit është fryt i ndikimit religjioz dhe kulturor i mjediseve të tjera. Sipas këtyre hipotezave, sufizmi është fenomen jotipik në religjionin, kulturën dhe në shoqërinë islamike.

Burimet e sufizmit kërkohen në neoplatonizëm, në asketizmin - abacinë krishtere, në reakcionin arianik ndaj religjionit semit në zorastrianizmin, në trashëgiminë mazdeistike - mahineike iraniane, në brahmanizmin dhe hinduizmin indas, si dhe në religjionet e tjera lokale.

Praktikisht, sufizmi kërkohet në çdo burim tjetër të mundshëm, me të cilin islami ka pasur çfarëdo kontakti. Çdo ngjashmëri dhe çfarëdo lidhje historike me metodën dhe shprehjet specifike merren si prova të sigurta për burimin e huaj të sufizmit në islam.

Hipotezat dhe teoritë se sufizmi paraqet organizmin e huaj në islam, i përqafojnë orientalistët jashtë botës islamike.

Shumica e këtyre orientalistëve kanë qëndrim negativ ndaj besimit islam, duke konsideruar atë si përzierje të besimit hebraik dhe të krishterë në interpretimin arab.

Elementi i përbashkët i këtyre hopotezave dhe teorive, është qëndrimi aprioristik se islami nuk është religjion i shpallur nga Perëndia dhe për këtë arsye nuk mund të ketë dimensionin e vet autentik ezoterik.

Ekziston një bindje e kahershme në botën perëndimore se islami është religjion i thjeshtë dhe i ashpër, si religjion i shpatës.

Tërë superstruktura sociale e shoqërive islame është formuar në bazë të dhunës, kështu që çdo aspekt kontempaltiv ose metafizik parqet elementin e huazuar nga religjionet autentike.

Në grupin e dytë hyjnë teoritë dhe hipotezat, të cilat sufizmin e shohin si produkt burimor të islamit dhe të mjedisit arab.

Teorinë mbi burimin islamik të sufizmit e përqafojnë shumica e teorikëve më të përmendur në këtë lëmë; si R.A. Nikolson, L.Masinjon, etj.

Një ndikim vendimtar në miratimin e qëndrimit mbi karakterin autokton të sufizmit, kanë bërë kërkime këmbëngulëse të islamistit L.Masinjon.

Luj Masinjon në analizën municioze të terminologjisë bazike të sufizmit të hershëm ku në mënyrë të pakontestuar ka vërtetuar se bërthama e tërë sistemit kuptimor dhe terminologjik buron nga Kur'ani.

Në bazë të kësaj, shumica e islamistëve e miratojnë qëndrimin mbi burimin autokton islamik të sufizmit si qëndrim i pakontestuar aksiomatik.

Pra, në fillim islami, te besimtarët më të hershëm ka nxitur shkallën e lartë të përgjegjësisë morale para drejtësisë Hyjnore.

Toni boshtor i kësaj përgjegjësie ka qenë frika nga Perëndia, për veprat e kryera. Pasuesit e parë të profetit Muhamed s.a.v.s. këtë ndjenjë morale e kanë ngritur deri në shkallën e veçantë të aktivitetit shpirtëror, përkatësisht deri në interiorizimin dhe introspekconin e motivit moral.

Gjatë shek. II/VIII dhe III/IX, inteligjencia myslimane ka manifestuar ndarjen në dy grupe; në uleman ose në teologëdhe në njohësit e mirë të shkencës juridike, në njërën anë dhe në anën tjetër, në ata të cilët në përkushtimin e vet religjioz, theksin e veçantë e kanë vënë në bazën personale.

Ky qëndrim i asketizmit pijetestik në mënyrë definitive ka formësuar etosin e sufizmit.

Koncepti Kur'anor për mbështetje te perëndia (tewekul), ka shpënë gjer te koncepti qendror i sufizmit; të marrëdhënies intime ndërmjet njeriut dhe Perëndisë, përkatësisht gjer te dy koncepte të ndërlidhura në një ndjenjë të përbashkët të dashurisë dhe të mëshirës.

Sa i përket burimit dhe domethënies së sufizmit nuk ekziston një pajtim i njëzëshëm dhe as që do të ekzistojë. Vetëm Rejnold Nikolson (1868-1945), prej burimeve të hershme islamike ka regjistruar 78 definicione të tasawwufit.

Në rast se mund të bëjmë ndonjë ndarje doktrinere në zhvillimin e sufizmit, atëherë mund të themi se në fazën e parë të misticizmit islam, që përfshin periudhën kohore prej shek. II /VIII - IV /X, vërehet tendenca e aspektit wahdat ash - shuhud, e cila përafërsisht mund të përkthehet si monozmi testimonijal, "njësia e dëshmisë".

Sipas kësaj tendence Perëndia është i pranishëm në zemrën e besimtarit dhe Ai aty vet-veten e dëshmon.

Besimtari me anë të dashurisë së pakufishme njësohet (bashkohet) me Perëndinë, kuptohet, jo në mënyrë substanciale. Pika bashkuese është dashuria e pakufishme si energji dhe medium i bashkimit.

Përfaqësuesit e kësaj tendence janë sufitët më të hershëm si Hasan al - Basri dhe Rabija al - Adavija.

Në fazën e dytë paraqitet tendenca si wahdat al - wugűd, e cila mund të përkthehet si monizmi ekzistencijalist, bashkim me qenien primodijale, që përfshin periudhën post - klasike të sufizmit. Sipas kësaj tendence tërë ekzistenca empirike paraqet reflektimin e esencës Hyjnore.

Përfaqësuesi më i hershëm i kësaj tendencë është Bajazid al - Bistami, kurse kulminacionin e arrin me veprën grandioze të filosofit Ibn Arabi.

Një plejadë e tërë mistikësh dhe e poetëve të famshëm botërorë i takojnë kësaj tendence, si Atari, Xhami e mbi të gjithë Rumiu (Mevlana).

Sufizmi e ka obliguar besimtarin që t'i kryejë të gjitha ritualet e parapara fetare; si agjërimin, haxhillukun (pelegrinazhin), namazin (faljet) dhe lutjet.

Namazi ka rëndësi të veçantë, pa marrë parasysh se a është fjala për pesë kohët e parapara, të cilat duhet t'i kryejë çdo besimtar vetëm, apo në bashkësi me të tjerët.

Lutjet e shpeshta spontane e në veçanti ato të natës, janë shtresa obliguese për të përkushtuarin në rrugën e Perëndisë.

Pra, sufizmi është i mundur vetëm me pranimin e tërësishëm të shar'iatit dhe jashtë shar'iatit nuk mund të ekzistojë kurrfarë sufizmi. Sufizmi paraqet zbatimin konsekuent të shari'atit në jetën praktike të besimtarit të devotshëm.

Vitaliteti shpirtëror dhe kohezioni i brendshëm religjioz i shoqërive myslimane ka ekzistuar në harmoninë e shar'iatit dhe të sufizmit, si dy dimensione të pandashme të një tradite religjioze.

Sufizmi në thelbin e vet ka përjatimin e brendshëm të shar'iatit dhe paraqet mëshirën e Muhamedit s. a. v. s. (al - barakat - al muhammadiyah), përkatësisht praninë Hyjnore për të cilën sufizmi ka krijuar metoda dhe teknikën përkatëse.

Pra, sufizmi është i mundur vetëm me pranimin e tërësishëm të shar'iatit dhe jashtë shar'iatit nuk mund të ekzistojë kurrfarë sufizmi. Sufizmi paraqet zbatimin më konsekuent të shar'iatit në jetën praktike të besimtarit të devotshëm.

Në ndarjen, në shikim të parë, e sufizmit nga bërthama e tij e islamit zyrtar, përveç faktorëve të tjerë, në mënyrë të theksuar ka ndikuar gjendja e marrëdhënieve në shtetin e forcuar dhe të organizuar arab në procesin e ekspanzionit të vrullshëm jashtë territoreve të Arbisë, si djep i islamit. Shoqëria dhe shteti islamik në mënyrë definitive shndërrohen në shtet me institucionet që i mbrojnë interesat e shtesave sunduese dhe mbi të gjitha me interpretimin zyrtar të religjionit, si bazën e pazëvëndësueshme të legjitimitetit të vet.

Shar'iati - ligji i jashtëm i islamit, paraqet bartësen e hakikatit, të së Vërtetës së brendshme dhe të realitetit të brendshëm.

Për këtë arsye sufitët janë mbrojtësit më të flaktë të ligjit të jashtëm.

Liria e plotë e brendshme shpirtërore, të cilën e kanë kultivuar sufitët kundrejt formave të jashtme, ua ka mundësuar shkallën më të lartë të shpirtëzimit, të përsoshmërisë shpirtërore.

Sufizmi, pa dyshim, paraqitet si një fenomen kompleks dhe shumështresor shpirtëror e shoqëror, i pranishëm me shekuj në tërë hapësirat e gjera gjeografike ku shtrihej islami.

Sufizmi gjatë historisë, ka përjetuar një zhvillim të vrullshëm dhe dinamik, të brendshëm dhe të jashtë, në suazat e bërthamës së islamit.

Sufizmi në fillet e veta nënkupton bashkësinë e gjendjeve ekstatike, kulminacioni i të cilave mundëson njohuritë religjioze të shkallës së lartë, të radhës metafizike, përkatësisht të njohurit intutiv të pranisë së Perëndisë dhe të vetë Qenies së Perëndisë.

Sufizmi paraqet lëvizjen dhe sistemin e veçantë në besimin islam, i cili paraqitet dhe si metodë specifike e afrimit dhe e bashkimit me Perëndinë; paraqet shfrytëzimin e aftësive intuitive dhe emocionale - spirituale, të cilat në mënyrë latente ekzistojnë në unin e njeriut si fshehtësi të pazbuluara.

Mosaktivizmi i këtyre aftësive, gjithashtu, e fsheh unin nga Perëdnia. Këto aftësi latente intuitive dhe emocionalo - spirituale me anë të ushtrimeve dhe kultivimit të caktuar çlirohen dhe e çlirojnë unin nga perdet e padukshme .

Sufizmi, ndër të tjera, parqet psikologjinë transcedentale në kuadër të islamit.

Sufizmi gjithmonë ka insistuar në drejtim të hulumtimit - analizës së thellësive të shpirtit të njeriut. Sufizmi ka insistuar që besimtari duhet të analizojë dhe të njohë veten, përkatësisht të bëjë analizën personale.

Sufizmi ka insistuar të transcedentohet "uni-egoja e vogël" e njeriut të përkufizuar me përvojën e përditshme. Në thellësitë e idetë, shpirti i njeriut mund të përjetojë praninë e Perëndisë.

Në këtë drejtim thënia e profetit Muhamed s. a. v. s.: "Kush e njeh veten, ai e njeh Zotin e vet", flet më së miri për analizën personale të çdo besimtari.

Mësuesit sufitë, - shejhët kanë pasur dije të hollësishme në metodat terapeutike në shërimin e sëmundjeve shpirtërore.
Njohja dhe bashkimi me Perëndinë nuk mund të arrihet vetëm me aktivizimin e aftësive intuitive dhe emocionale - shpirtërore; përkatësisht kjo njohje dhe ky bashkim nuk mund të arrihet vetëm me aktivitetin e vullnetshëm dhe të vetëdijshëm të besimtarit, pa marrë parasysh sesa është ai aktivitet i sinqertë, vetëmohues dhe afatgjatë, por ajo mund të arrihet me mëshirën e veçantë të Perëndisë.

Aktiviteti intuitiv dhe emocional - shpirtëror, edhe pse është kusht, paraqet vetëm pikën e ujit në det, në krahasim me mëshirën e Perëndisë.

Përceptimet (empiria) dhe mendja (arsyeja) e njeriut mund të kuptojnë vetëm botën e të mundshmes.

Ndërmjet, të mundshmes dhe realitetit ekziston hëndeku i ndarjes, tejkalimi i të cilit është i mundur vetëm me tejkalimin cilësor të empirisë dhe të arsyes.

Këtë akt mund ta bëjë vetëm drita e mëshirës së Perëndisë, dhuruar besimtarit.

Vetë Perëndia, Veten e Vet e ka përshkruar si i Jashtmi (az - zahir) dhe si i Brendshmi (al - batin). Kështu Perëndia botën e ka treguar si botë të brendshme, për të pasur mundësi që njeriu me pjesën e tij të brendshme të njohë e të përjetojë pjesën e brendshme të Perëndisë.

Me pjesën e vet të jashtme (shqisat, arsyeja) njeriu e njeh pjesën e jashtme të Perëndisë.

Pra, koncepti themelor i sufizmit është marrëdhënia në mes të njeriut dhe Perëndisë, marrëdhënia individuale dhe deri në fund personale; përkatësisht relacioni i dashurisë dhe i mëshirës në mes të njeriut dhe Perëndisë.

Njeriu mund të njohë veten vetëm me ndihmën dhe mëshirën e Perëndisë. Njohja dhe thellimi në vete, si njohje e drejtpërdrejtë, është kushti për ringjalljen e dashurisë parakrijuese ndaj Perëndisë.

Ky lloj i të njohurit intuitiv dhe emocionalo - spiritual paraqet formën specifike të zbuluesës dhe qëndron shumë më lart se të njohurit racional të pjesërishëm, të njohurit e drejtpërdrejtë (ma'erifa), përkatësisht të përjetuarit e njohjes gjendet mbi njohjen intelektuale teologjike (e'ilm).

Profeti Muhamed s. a. v. s. ka thënë. "Al - ma' rifa sirri" ("Të njohurit mistik është fshehtësia ime") dhe "La tasihhu as - saltu illa bi - 1 ma'rifa" ("Lutja - namazi vlen me të njohurit mistik")

Sipas pikëpamjes sufiste, dija (të njohurit) ka tri shkallë;

1 dija e cila shpëton besimtarin nga vdekja në mosdije,

2. kontemplacioni dhe 3. zbulesa, si shkallë më e lartë e dijes.

Të njohurit e drejtpërdrejtë, të vëzhguarit të drejtpërdrejtë, kontemplacioni (mushahada) për sufiun paraqet vëzhgimin shpirtëror të Perëndisë, qoftë publike, qoftë sekrete, duke mos parashtruar sesi dhe në çfarë mënyre arrihet deri te ky kontemplacion.

Menduh Bamja

Me pelqen rruga e sufizmit ose ndryshe tarikati, sepse sufistet i kane dhe i respekojne te gjitha fete por e kane kapercyer ne nje fare menyre sepse ato jane futur ne BESIM.
Njerez si Abdyl Kader Gejlani , Deit Ahmet Rrufaiu, Bektash Veliu etj kane qene Nuhamed Mediu i kohes se vet.
Parimi kryesor i tyre eshte njih vetveten sepse duke njohur veten njeh edhe gjithesine.
Por sot me vjen keq qe ka aq pak sufiste, se nqs ka ndonje te arrire do kisha pasur deshire ti beja disa pyetje.
1 - kush eshte me e madhe cilesia apo cilesori ?
2 - kush eshte me i madh ai qe lind pa nane e babe si Ademi , kush lind vetem prej nenes si Isau apo me nene e babe si Muhamedi ?
3 - si i kuptojne ne shqip 4 meleket ?
4 - kur shkon ne shtepi a te duhet me rruga ?
5 - si e ke emrin ti o njeri ?

1- tjetra rrjedh nga njera ...te dyja kanje nje burim te vetem....
2- ne rruget profetike ska te medhenj dhe te vegjel....ademi, isaku,muhamedi jane nje =te derguarit
3- 4 melek qe rrealizojne ciklet e jetes se universit...
4- rruga mbaron ...aty ku fillon shtepia
5- emri im eshte ....nje krijese e zotit....

PËRKUFIZIMI I TASAVVUFIT - MISTIKES ISLAME

Meqë tasavvufi ose mistika islame është një dituri që njihet dhe shijohet duke u jetuar ose sa më tepër që të jetohet, shpjegimi i tij i përkryer brenda mundësive të kufizuara të fjalëve është i vështirë.Për këtë shkak,miqtë e Zotit i kanë bërë përkufizime të ndryshme kristalit të tasavvufit që reflekton dritëra të ndryshme nga çdo faqe e tij,duke mbajtur parasysh faqen që sheh nga ta.

Miqtë e Zotit dhe ndjekësit e kësaj rruge moralo-shpirtërore e virtuale kapërcejnë distanca në zhvillimin e tyre virtual në raport të drejtë me kapacitetet dhe mundësitë e veta si dhe shfaqjet situative që dalin në pah në zemrat e tyre.Prandaj dhe e kuptojnë ndryshe nga njëri-tjetri tasavvufin sipas shfaqjes tek ta të frymëzimeve ndjesore të botës shpirtërore.

Ndërkaq,të gjithë këta persona që e kanë përkufizuar tasavvufin,sipas këndvështrimit të tyre,kanë të drejtë.Kurse ne,duke parë këto lloj përkufizimesh,mund të kemi vetëm një ide të përgjithshme mbi përbërjen dhe natyrën e tasavvufit.

Sipas aspekteve të përbashkëta të këtyre përkufizimeve të ndryshme, mund të themi se tasavvufi është dituria e cila, duke i rregulluar botët e brendshme të besimtarëve, i zhvillon ata shpirtërisht, duke e bërë robin të arrijë moralin e lavdëruar, e afron atë te Zoti dhe, kështu, e bën të arrijë njohjen intuitive të Zotit, të cilësuar marifetullah.

Disa nga përkufizimet e panumërta të tasavvufit të bëra nga miqtë e Zotit sipas shfaqjeve shpirtërore për të cilat kanë qenë të merituar, janë këto:
Tasavvufi është moral i bukur dhe edukate

Morali i bukur është, duke e shpëtuar besimin nga imitimi duke fiksuar në zemër ndjenjën e mirësisë që u jep orientim ideve dhe sjelljeve, domethënë gjendjen shpirtërore të shikimit të Zotit, shndërrimi i besimit në element sundues dhe të pandarë të personalitetit dhe jetesa në këtë rrugë.

Tasavvufi është përpjekja për ta jetuar fenë në një mënyrë cilësore në përshtatje me thelbin e saj duke u zhveshur nga papastërtitë materiale shpirtërore dhe duke fituar moralin dhe cilësitë e bukura.

Duke u shprehur si më poshtë, Ebul Husejn en-Nuri ka nënvizuar lidhjen e pashkëputur mes tasavvufit dhe moralit:
“Tasavvufi nuk është as forme, as dituri; ai është vetëm moral i bukur. Po të ishte formë, do të merrej me luftë e përpjekje, po të ishte dituri, do të merrej e fitohej me të mësuar. Prandaj, vetëm forma dhe dija nuk të çojnë dot në synim. Tasavvufi është veshja me moralin e Zotit!”
Ebu Muhammed Xheriri e ka nënvizuar këtë të vërtetë duke thënë“Tasavvufi është përvetësimi i moralit të bukur dhe largimi nga morali i keq!”

Stolisja e zemrës me moralin e bukur dhe ruajtja prej moralit të keq, sa ç’është e detyrueshme për shpëtimin dhe lumturinë e përjetshme, është po aq edhe një punë e mundimshme. Kështu, Ebu Hashim Sufi, nga mistikët e parë, ka thënë kështu:“Gërryerja e një mendjemadhësie të ngulitur në zemër është më e vështirë nga gërryerja e malit me gjilpërë!”

Kurse Ebu Bekr el-Kettani thotë:
“Tasavvufi është moral. Ai që është epror ndaj teje në moral, është epror edhe në pastërtinë shpirtërore!”

Ebu Hafs el-Haddad ka thënë: “Tasavvufi është edukatë!” Me këtë thënie ai e ka përkufizuar tasavvufin si përmbledhjen më të përkryer të moralit të bukur.

Në lidhje me edukatën, poeti Mevlana Xhelaleddin Rumi ka thënë kështu:“Zotëri! Dije se edukata është shpirti në trupin e njeriut. Edukata është drita e syve dhe e zemrës së ndjekësit të rrugës së Zotit. Po deshe t‘ia shtypesh kokën shejtanit, hapi sytë e shih: ajo që e dëshpëron shejtanin, është edukata. Po të mos këtë edukatë te njeriu, ai s‘është njeri më të vërtetë.

Dallimi mes njeriut dhe kafshës është edukata!Synimi i mistikut është ta bëjë zemrën, si Hz. Ibrahimi (a.s.), të pastër nga kjo botë dhe të bindur ndaj urdhrave hyjnorë, si Hz. Ismaili (a.s.), të nënshtruar ndaj Zotit dhe të pajtuar me përcaktimin hyjnor, si Ejjubi (a.s.), të durueshme.

Dëshpërimi i besimtarit duhet të jetë si dëshpërimi i Daudit (a.s.), kurse varfëria, si varfëria dhe ngopja e Hz.Isait (a.s.). Mistiku është personi që përpiqet të ketë një zemër të mbushur plot e përplot me dëshirën dhe harenë e Hz.Musait (a.s.)në çastet e përgjërimit dhe, më në fund, principialitetin e Hz.Muhammedit(a.s.),domethënë,dashurinë dhesinqeritetin etij ndaj Zotit të vet.

Mistiku është personi që përpiqet të ketë një zemër të mbushur plot e përplot me dëshirën dhe harenë e Hz. Musait (a.s.) në çastet e përgjërimit dhe, më në fund, principialitetin e Hz.Muhammedit (a.s.), domethënë, dashurinë dhe sinqeritetin e tij ndaj Zotit të vet.
Ebu Hafs el-Haddad ka thënë: “Tasavvufi është edukatë!” Me këtë thënie ai e ka
përkufizuar tasavvufin si përmbledhjen më të përkryer të moralit të bukur.

Ebu Muhammed Xheriri e ka nënvizuar këtë të vërtetë duke thënë:
“Tasavvufi është përvetësimi i moralit të bukur dhe largimi nga morali i keq!”
Stolisja e zemrës me moralin e bukur dhe ruajtja prej moralit të keq, sa ç’është e
detyrueshme për shpëtimin dhe lumturinë e përjetshme, është po aq edhe një punë e
mundimshme.

Kështu, Ebu Hashim Sufi, nga mistikët e parë, ka thënë kështu:
“Gërryerja e një mendjemadhësie të ngulitur në zemër është më e vështirë nga gërryerja e malit me gjilpërë!”
Kurse Ebu Bekr el-Kettani thotë:“Tasavvufi është moral. Ai që është epror ndaj teje në moral, është epror edhe në pastërtinë shpirtërore.

Në lidhje me edukatën, poeti Mevlana Xhelaleddin Rumi ka thënë kështu:“Zotëri! Dije se edukata është shpirti në trupin e njeriut. Edukata është drita e syve dhe e zemrës së ndjekësit të rrugës së Zotit. Po deshe t‘ia shtypesh kokën shejtanit, hapi sytë e shih:ajo që e dëshpëron shejtanin, është edukata.Po të mos ketë edukatë te njeriu, ai s‘është njeri më të vërtetë.

Dallimi mes njeriut dhe kafshës eshte edukata!Si rrjedhojë e faktit që ka ardhur në këtë botë për provën e vetvetes si rob i Zotit, njeriu ndodhet i zënë gjer në kohën kur t’i vijë vdekja,nga një sëmundje që i thonë nefs(vete,ego)dhe që përmban një mijë e një negativitete.

Edhe sikur të ngjitet në shkallët më të larta të përsosmërisë shpirtërore, njeriu ndodhet çdo çast ballëpërballë me dredhitë, dyshimetdhe kurthet e përhershme të treshes botë materiale, nefs(vete,ego)dhe shejtan (djall).Fundja, edhe vlera e të qenit rob i Zotit fillon me eliminimin e këtyre rreziqeve, shmangien nga mashtrimet tërheqëse të kësaj bote të vdekshme,hyrjen në devocion dhe, si rezultat, me orientimin nga Zoti.Prandaj, pastrimi i vetes dhe purifikimi i zemrës janë të detyrueshëm për t’i edukuar prirjet ndaj së keqes që ekzistojnë në krijimin e njeriut dhe për t’i bërë që të blerojnë farërat e devocionit.

Prandaj çdo njeri është i ngarkuar me përgjegjësinë që, në raport me mundësitë dhe fuqitë e veta, ta njohë Zotin dhe, duke e kthyer këtë njohje në kulturë shpirtërore, ta lartësojë dhe madhërojë Zotin me punë të mira. Ja, kjo është shkurt pozita dhe detyra e robit ndaj Zotit.Ndërkaq, për ta arritur këtë cilësi të pozitës dhe detyrës së robit ndaj Zotit, njeriu është i kushtëzuar nga pastrimi i vetes dhe purifikimi i zemrës që do të thonë kapërcimi nga njeriu i pengesës nefs (vete, ego) për t’u mbushur me ndjenja të larta.

Dhe vetëm në këtë mënyrë është e mundur arritja e pozitës “vasil-i ilallah”(takimi me Allahun në këtë botë me zemër (me ndjenja).dhe, pastaj, nderimi me “likaullah”(bashkimi me bukurinë e Zotit në jetën tjetër (ahiret). Sipas elementit thelbësor të saj, zemra (ndjenja) është, në këtë botë,nazargah-i ilah (selie vështrimeve hyjnore).

E thënë ndryshe,zemra meriton nderin të jetë post i shfaqjeve të vështrimeve hyjnore.Vetëm se,ashtu siç është e pamundur që në fronin e një mbreti të ulet dikush tjetër veç tij, ashtu dhe zemra, që të bëhet vetëm seli e vështrimeve hyjnore, duhet pastruar nga çdo gjë tjetër veç Zotit, nga mendimet egoiste, nga prirjet e shëmtuara dhe vanitetet.Në të kundërt, zemra mbyllet ndaj favoreve hyjnore.

Por kjo nuk do të thotë që nuk duhet ushqyer afërsi dhe dashuri për tjetërkënd veç Zotit.Ç’është e vërteta,ata që e kanë pastruar veten,e kanë purifikuar zemrën dhe kanë arritur në kulmet e zemrës së paqëtuar, janë çliruar nga afërsia dhe dashuria për vanitetet ose, më saktë, për çdo njeri dhe për çdo gjë tjetër veç Zotit.

Por njerëzit e tjerë nuk arrijnë dot ta fshijnë gradë-gradë plotësisht nga zemra afërsinë dhe dashurinë për pasurinë,fëmijët, etj.Në fakt,këto lloj afërsish dhe dashurish janë legjitime për sa kohë që nuk e kapërcejnë kufirin e caktuar.Për ta konceptuar rëndësinë e purifikimit të zemrës mjafton të shihet pozita e zemrës në jetën materiale e moralo-shpirtërore.

Profeti ynë (s.a.s.)e ka shprehur kështu rëndësinë jetësore të zemrës tek njeriu:“...Në trupin e njeriut është një copë mishi. Po të jetë mirë ajo, gjithë trupi është mirë;po të bëhet keq ajo,gjithë trupi bëhet keq.Kujdes!Ajo është zemra!“Hz. Mevlana thotë se përpjekja për ta mbushur thesin pa ia mbyllur vrimën në fund është një zell i kotë.Si kjo,është e qartë se edhe aktet dhe adhurimet e personit do të mund të bëhen pretekst lumturie për të vetëm po të kryhen me një zemër të purifikuar.

Sepse aktet varen nga nijeti ose qëllimi i paracaktuar.Kurse nijeti është një nga aktet e zemrës. Prandaj,korrigjimi i nijeti(qëllimit)dhe zbukurimi i tij me principialitet janë kusht. Kjo cilësi arrihet vetëm si rezultat i edukimit ndjesor të kryer nga ana e kompetentëve.

Momenti që synojnë miqtë e Zotit në edukimin e zemrës është arritja e vetëdijes së qenies vazhdimisht bashkë me Allahun,domethënë,arritja e asaj që quhet ihsan dhe, kështu,arritja e cilësisë së zemrës së gjallë.Për të arritur zemra këtë konsistencë,është e domosdoshme që të pastrohet nga vanitetet,domethënë, nga çdo gjë tjetër veç Zotit.

Zemra që arrin këtë konsistencë, arrin t’i shohë të vërtetat e imta e të thella. Me aq sa të shpëtojë nga trashësia dhe turbullia dhe të bëhet delikate dhe e shkëlqyer, zemra bëhet pasqyrë e emrave dhe fshehtësive hyjnore. Kështu, formohet dukuria e quajtur marifetullah, njohja intuitive e Zotit, njohja e Zotit me anë të zemrës. Kjo do të thotë shndërrim i dijes shpirtërore në kulturë shpirtërore (irfan).

Tematika e tasavvufit është e gjërë dhe e thellë si det, sepse ai merret me cdo gjë që ka të bëjë me vetën dhe shpirtin e njeriut.Konkluzionin në çështjen e këtyre përkufizimeve të tasavvufit le t’ua lëmë vargjeve poetike të njohura të Sheh Ibrahim Efendiut:

Fillimit të tasavvufit, të bëhesh sufi i dorëzuar, i thonë;
Fundit, të bëhesh mbret në fronin e zemrës, i thonë!
Në tarikat, tasavvufi është shpëtim nga dobësitë njerëzore;
Në të vërtetë, të bëhesh mik në sarajin e fshëhtë hyjnor, i thonë!
Tasavvufi është zhveshje nga kjo rrobë prej dheu dhe uji;
Tasavvuf, të bëhesh, si trup i pastër, dritë e Zotit, i thonë!
Tasavvufi është ta ndezësh qiririn e zemrës me dritërat hyjnore;
Tasavvufit, të marresh flakë me zjarrin e ashkut, i thonë!
Në tasavvuf thelbësore është ta mbyllesh librin e qeniës;
Tasavvufit, të bëhesh njeri i sheriatit, i besimit të vërtetë, i thonë!
Tasavvufi është të bëhesh njohësi i kulturuar i zakonit hyjnor;
Tasavvufit, të gjitha vuajtjeve t‘u bëhesh shërim, i thonë!
Tasavvufi, ta hapesh sekretin e trupit me çelësat e emrave hyjnore;
Tasavvufit, ta shkatërrosh me gjithësej këtë ndërtesë, i thonë!
Dije se tasavvufi është kthimi i fjalës së sufiut në jetesë;
Çdo fjalë që thotë të kthehet në eliksir, i thonë!
Tasavvufi është t‘i dish dituritë mbi kuptimin dhe shpjegimin;
Tasavvufit, në shpirt të bëhesh një e fshehtë hyjnore, i thonë!
Tasavvufi është të jesh i dehur e i zgjuar në mahnitjen hyjnore;
Tasavvufit, t‘i bëhesh admirues fshehtësisë së Zotit, i thonë!
Tasavvufi është të heqesh nga zemra çdo gjë tjetër veç Zotit;
Tasavvuf, zemra e besimtarit të bëhet seli e Zotit, i thonë!
Tasavvufi është në çdo frymë të arrish në lindje e në perendim;
Tasavvuf, gjithë popullit t‘i ëehesh kujdestar, i thonë!
Tasavvufi është ta shohesh Zotin në të gjitha grimcat e gjithësisë;
Tasavvuf, t‘u bëhesh diell botërave, i thonë!
Tasavvufi është t‘i kuptosh gjuhët, hallet e të gjithëve;
Tasavvufit, boteë së mendjes t‘i bëhesh Sulejman, i thonë!
Tasavvufi, ta tërheqësh duke hequr shpirt barrën e rëndë;
Tasavvufit, të meritosh ajetet e faljes, i thonë!
Tasavvufi është drejtimi i gjithësisë me Emrin e Madh;
Tasavvufit, të bëhesh Kur‘an i gjallë, i thonë!
Tasavvufi është në çdo shikim t‘i drejtohesh Zotit;
Tasavvufit, t‘i bësh të lehta të gjitha vështirësite, i thonë!
Tasavvufi është ta bësh gjoksin vend të dijes së Vërtetë;
Tasavvufit, sufiu të bëhet nga një pikë, një oqean, i thonë!
Tasavvufi është ta djegësh trupin me zjarrin e “la“-së;
Tasavvufit, të bëhesh njeri me dritën e “il’la“-së, i thonë!
Tasavvufi, t‘i ftosh njerëzit me “Thuaj: “Zoti të mjafton!”;
Tasavvufit, të dehësh me fjalën “Kthehu te Zoti yt”, i thonë!
Tasavvufi është një mijë herë në ditë të vdesësh e të ringjallesh;
Tasavvufit, t‘u japesh jetë gjithë trupave të botës, i thonë!
Tasavvufi është që njeriu ta shkrijë qenien në qenien e Zotit;
Tasavvufit, ta fshehësh veten në “dy harqe afër Zotit”, i thonë!
Tasavvufi është t‘ia japesh jetën të dashurit e të çlirohesh;
Tasavvufit, t‘i bëhesh i dashur të dashurit, i thonë!
O Ibrahim, tasavvufi është t’i bëhesh skllav të Vërtetës;
Tasavvufit, të bëhesh provë në rrugën e Ahmedit, i thonë!

Thënje të ndryshme sufiste

Bejazid Bistamiu k.s

Gjërat për të cilat ju flasin nuk mund të gjenden me hulutim,ato i gjejnë megjithatë vetëm ata që i kërkojnë.

Nuk do të bëheni sufi derisa nuk bëheni si dheu-edhe të drejtët edhe
mëkatarët mbi të shkelin njëjtë;derisa nuk bëheni sikur reja që hedh hije mbi të gjitha gjërat, derisa të mos bëheni shi që bie njëjtë si mbi të dashurit si mbi të urryerit.

Tridhjetë vjet kërkova Allahun,e kërkova nga dashuria,pa shpresë dhe frigë!.Më në fund fshehtësitë u ndriçuan,Ai në qenësi është Ai që më kërkon mua!.

Perdet më të trasha mes njerëzve dhe Zotit
Janë urtësit e njerëzve,
Adhurimi i atyre që adhurojnë
Dhe zelli i të përkushtuarve.

Sikur ta dija që vetëm një hap e kam hedhur sinqerisht,nuk do të,kisha qarë kokën për asgjë tjetër.

Kisha menduar që arrita para fronit të Zotit,dhe thashë;"O fron i Zotit,na thanë që Mëshiruesi në ty gjendet"O Bajezid."U përgjigj froni,"neve na është thënë që Ai gjendet në zemrën e njeriut të përulur.

Në fillim gaboja në katër gjëra.Dëshiroja ta kujtoja Allahun e Lartëmadhërishëm,ta njihja,ta doja dhe ta kërkoja.Kur mbërrina në fund të rrugës,e kuptova që AI më kujton mua,e jo unë Atë;se aty bëhej për dijen e Tij për mua,e jo timen për Të,dashurinë e Tij për mua e jo timen për Të,dhe se në thelb AI është ai që kërkon,sepse njeriu nuk është në gjendje ta gjejë Atë.

Jam nxjerrë nga Bajezidi sikur gjarpri nga lëkura e vet.Atëherë e kuptova që arshiku dhe Mashuku gjithmonë kanë qenë Një.

Xhundejdi k.s.

Nëse keni fuqi të gjykimit,kërkojeni shoqërinë e dervishëve; bëhuni njëri nga ata dhe mos kërkoni asgjë më shumë.
Dashuria e dervishëve hap dyert e xhennetit; dervishët nuk kanë lakmi për pallatet sulltanore,dhe as kopshtijet me aromë.
Në zemrat e tyre të ndezura,ka mbetur vetëm dashuria;ka mbetur vetëm dashuria e madhe për Allahun.

Udhëtimi nga kjo botë drejt tjetrës(heqja dorë nga gjërat e kësaj bote për hirë të gjërave shpirtërore)është e llehtë për besimtarin.Është rrugë e vështirë nga krijesa deri te Krijuesi.Edhe më e vështirë është rruga nga shpirti deri te Zoti.Të jesh në Hadterin(pranin e Tij) e Zotit,nga të gjitha është më e vështira.
Ta qetësosh shpirtin tënd do të thotë të heqësh dorë nga vullneti personal.

Xhelaluddin Rumiu k.s.

Dje arrita i dehur në prag të dashurisë;por,sot nuk ia dal t'i gjej dyert e saj.
Frika dhe shpresa ishen krahët me të cilët fluturoja;por,me ta më nuk mund
të fluturoj,i humba ata krih.Më nuk kam frikë as shpresë,dhe asgjë nuk më
brengos,sot në krahët e dashurisë unë fluturoj lartësive!

Për udhëtim shpirtëror është e domosdoshme të kesh udhërrëfues, Gjejeni, sepse
pa të ky udhëtim është përplotë me pengesa, frikë dhe rreziqe.Pa prijës,lehtë do
të humbisni rrugën.Në rrugën shpirtërore mos ecni vetëm.

Nëse nefsi i arrin dëshirat e veta dhe përfiton ndonjë pasuri,do të kapet fuqishëm pas saj për shkak të lakmisë së vet dhe nga frika e varfëris dhe nevojës.

Nefsi urren kur njerëzit jan shpirtgjërë ndaj njëri tjetrit.Kur sheh që dikush përfiton mbështetje të hapur të të tjerëve,përpiqet që ta shkatërroj këtë.

Nefsi është ajo kulçedër,tiran gjakpirës ai nuk është i vdekur por vetëm i përgjumur.
Ruajeni kulçedrën tuaj,në akullin e vetë-disiplinës;Mos lejoni që mbi të të bie dielli i Bagdadit.Kulçedra juaj le të mbetet e fjetur.Po ndodhi e zgjuat,ajo do t'ju gllabëroj!!

Lirat tuaja në këtë rrugë janë vendosmëria juaj dhe besimi.Nga këtu do të merrni aq dituri sa të keni besim dhe këmbëngulje.Kur të ndjeni lakminë për sheqer,së pari mateni qesen që e keni marrë në përputhje me kapacitet tuaja për të vendosur sheqer në të.

I dehur nga dashuria, ja Rabbi,në gotë të pashë Ty!Por,ata që nuk janë në dashuri,nëgotë do ta shohin vetvetën.

O zemër,rri me atë që zemrën e njeh,Rri nën bagremin, me aromen e beharit.

Sikur ti,bile për një çast,do të mund të çliroheshe nga vetvetja,menjëherë do të të zbulohej fshehtësia e të gjitha fshehtësive.
Fytyra e të panjohurit, e fshehur mbi këtë gjithësi,do të shfaqej në pasqyrën e syve tu.

Ibën ' Arabiu k.s.

Kjo botë është vend i përgatitjes;këtu mësohen shumë leksikone dhe jepen shumë provime.Zgjedh sa të mundesh më pak.Je i kënaqur me atë që e ke,po qoftë ajo edhe
më pak se që kanë të tjerët.Në të vërtetë,sa më pak aq më mirë.

Kjo jetë nuk është e keqe,sepse është ara e jetës së ardhshme.Çfarë mbjell këtu do të korrësh atje.Përmes kësaj bote udhëtohet drejt lumturisë së përjetshme,prandaj është mirë,e vlen kujdesin dhe respektin.Ajo që është e keqe në të,është kur bëheni të verbër ndaj të së vërtetës dhe plotësisht i dorëzohemi lakmive tuaja,dëshirave,kënaqësive kalimtare.Mësuesi ynë,Muhammedi-bekimi dhe paqja e Zotit qoftë mbi të - në të cilin ishte e pastër si kristali,ishte pyetur se çka ishte dynjallëku?
"Gjithçka që ju bënë të pavëmenshëm bën që ta harroni Zotin tuaj"ishte përgjigjur. Prandaj,të mirat e kësaj bote nuk janë të dëmshme vetvetiu,por vetëm atëherë kur ju bëjnë të jeni të harrueshëm,të panënshtrueshëm dhe të pavetëdijshëm për Zotin tuaj.

Një ditë kalifi Omer takoi një grup që kishin qejf të rrinin kot.
"Kush jeni ju?" i pyeti.
"Ne jemi ata që punët tona ia lëmë Zotit të Lartëmadhërishëm dhe mbështetemi vetëm në Të",u përgjigjen.
"Vërtetë,"bërtiti Omeri r.a.,"ju nuk jeni ata!Nuk jeni gjë tjetër pos parazitë që ushqeheni me djersën e huaj! Ai që vërtetë beson në Allahun,së pari e mbjell farën në barkun e kësaj toke e mandej mbështetet në Allahun dhe Atij ia lë gjërat që t'i përfundoj."

Hazreti Aliu e pyeti Pejgamerin a.s.."Cila vepër nuk është plotësisht e padobishme dhe e humbur?"Pejgamberi s.a.v.s.,u përgjigj:"Ndjekja e së vërtetës.Kërkoje të vërtetën dhe gjeje në vetvete;pra,njje vetveten!Kërkoje shoqërinë e njerëzve të urtë,atyre që posedojnë dije.Pranoje atë që e thonë ata,sepse njeriu mund ta kuptoj vetëm atë që e pranon.Je i sinqertë në fjalët tua;një gjuhë nuk guxon t'i thotë dy gjëra të kundërshtueshme.Kurrfarë gënjeshtre dhe mashtrim nuk do të guxonte të t'i kaplonte mendimet tua.Mos nënçmo askend,sepse të gjithë,në qenësinë e tyre të brendshme e duan gjënë e njejtë.mos prek asgjë që nuk të përket.Shmangu vendeve ku grumbullohen njerëzit;bile edhe në ato vende përpiqu që të jesh me vetveten tënde,sepse në ty është vendi ku shfaqet e vërteta;e vërteta është në ty."

Bëj gjithçka që t'i afrohesh Zotit tënd,në ibadetin dhe lutjen tënde.Mendoje që secili moment,secila lutje mund të jetë e fundit;ndoshta më nuk do të ketë rast.Ky qëndrim i të menduarit të mundëson të jesh i kujdesshëm,i sinqertë dhe i drejtë.

Sufiu në çdo moment bëhet më i përulur,sepse është më afër Zotit të vet.Sufijtë shohin pa dije,pa sy,pa informacione,pa vëzhgim dhe pa përshkrim,pa mbules dhe pa perde.E kanë tejkaluar vetveten,ekzistojnë vetëm me ekzistencën e Tij.Vetëm Ai i vë në lëvizje. Ai flet me gjuhët e tyre.Ai shikon me sytë e tyre.Zoti Lavdiplotë në një hadith-i kudsi ka thënë:"Kur unë e dua robin tim,shëndërrohem në veshë me të cilët ai ndëgjon,sy me të cilët shikon,gjuhë me të cilën flet,dorë me të cilën prekë."

Gjithçka që ju nevojitet nga kjo botë është fitimi i ndershëm i cili do t'u shuaj urinë, mbulimi me rroba i trupit tuaj dhe mbulimi i kokës suaj me kulm.Le të jenë këto të vetmet gjëra që i kërkoni nga kjo botë.

Harxho nga ajo që Zoti i Lavdishëm të ka dhënë,mos ki frikë nga varfëria.Zoti do ta plotësoj premtimin e Tij ndaj teje,ia kërkove apo jo këtë.Asnjë nga zemërgjerët nuk ka vdekur në dëshpërim.

Ata që e adhurojnë Zotin në diell e shohin vetëm diellin;ata që e adhurojnë në krijesat e gjalla,vetëm ato krijesa i shohin;ata që e adhurojnë në gjërat jo të gjalla,i shohin vetëm gjërat jo të gjalla;a ata që e adhurojnë si Krijesë të vetme dhe të pakrahasueshme, shohin Atë që nuk ka ngjashmëri.Mos u lidhni për një besim të caktuar për t' mohuar të tjerët,sepse ashtu do të humbisni shumë të mira dhe nuk do ta njihni thelbin e gjërave. Zoti Lavdiplotë,I Gjithëpranishmi dhe I Gjithëmundshmi,nuk kufizohet me çfarëdo besimi.Kudo që të ktheheni atje është fytyra e Zotit.

Secili njeri vdes me vullnetin e Zotit të Madhërishëm,kur koha e huazuar i kalon.Qenia jonë materiale që e quajmë jetë përfundon në një moment të caktuar dhe atëherë e humb karakterin e vet.Të gjitha vetitë e mira dhe të këqija,nga ajo nuk mbetet asgjë. Derisa qenia jonë bëhet qenie e Zotit,vetitë tona bëhen veti të Zotit.Kjo është ajo që kishte menduar Pejgamberi a,s.,"Vdisni para se të vdisni".

Ebu Hamid el-Gazaliu k.s.

Sufijtë nuk e hedhin poshtë këtë botë,dhe nuk e konsiderojnë që tërësisht duhet hequr dorë nga dëshirat njerëzore.Ata vetëm frenojnë ato dëshira që janë në kundërshtim me Ligjet e Zotit dhe vepërojnë ashtu siç ua thotë mendja e shëndoshë,dervishët nuk i hedhin poshtë gjërat e kësaj bote dhe as vrapojnë pas tyre.Ata e dinë vlerën e vërtetë të gjithçkaje në këtë botë,kursejnë aq është e nevojshme,hanë aq sa u nevojitet pët ta ruajtur shëndetin.Ata e mbajnë trupin e vet ndërsa njëkohësisht çlirojnë zemrën.Zoti bëhet caku më i lartësuar që synon qenia e tyre.Zoti bëhet Ai,të cilin pafundësisht e adhurojnë,Ai për asnjë çast nuk është jashtë mendimeve të tyre.

Shpirti ynë duhet të kujdeset për trupin,ashtu siç kujdeset haxhiu për devenë e tij gjatë rrugës për në haxh,por nëse haxhiu shpesh ndalon rrugës pa pasur arsye por duke ia tepruar në ushqimen e devës së vet,karvani nuk do të ketë kohë ta pres por do të vazhdoj rrugëtimin pa te dhe ai do të mbete në shkretëtirë i vetëm.

"A mundet paraja ta shqetësoj zemrën e njeriut të ditur?"e kishin pyetur një sufi. "Njerëzit,zemrat e të cilëve mund të ndryshojnë me para,nuk janë të ditur,"- iu përgjigj ai.

Po të kishte mundësi,secili njeri me kënaqësi do të ndërronte borën me xhevahirë dhe gurë të çmuar.Kjo botë është sikur bora e ekspozuar në rrezet e diellit.Ajo çdo ditë shkrihet derisa të mos zhduket e tëra.Ajo botë është si një gur i çmuar që nuk mbaron kurrë.

Hz.Isai a.s e kishte parë botën në formë të plakës së vjetër dhe të shëmtuar.E pyet se sa burra kishte pasur ajo;pa numër,iu përgjigj.Mandej e pyeti se pfarë kishte ndodhur me ta?"Të gjthë i kam vrarë."Iu përgjigj plaka.-"Habitem me budallenjtë që e shohin se çfarë u ke bërë të tjerëve,e megjithatë lakmojnë aq shumë që të vijnë pas teje." I tha Isai a.s.

Mos e bleni armiqësinë e një njeriu,po qoftë për dashurinë e njmijë të tjerëve.

Secila veti që e posedojmë,i gëzohet asaj për pka është krijuar;lakmia-plotësimit të dëshirave,hidhërimi - hakmarrjes,shikimi-kur sheh gjëra të bukura,dëgjimi - kur dëgjon muzikë të këndshëm.Vetia më e lartësuar e zemrës është njohja e së Vërtetës.

Disa thonë:"Ligji i Zotit na thotë që ta çrrënjosim inatin,lakminë dhe dyfytyrsinë."Por,kjo është shumë e vështirë,sepse jemi të krijuar me ato veti të cilat thjeshtë janë të mbjellura në ne.Nga e zeza kurrë nuk mund të del e bardha." Njerëzit e harrojnë faktin që Ligji i Totit nuk na udhëron t'i çrrënjosim epshet,por t'i frenojmë,t'i ndalojmë ato në kufij të caktuar.Në këtë mënyrë,duke iu shmangur mëkateve të mëdha do tëfitojmë falje për ato të voglat.Bile edhe Pejgamberi i Zotit,s.a.v.s.,ka thënë:"Unë jam njeri,sikur se ju,hidhërohem ndonjëherë sikur edhe të gjithë njerëzit e tjerë."
Por,Zoti i Lartëmadhërishëm i do ata njerëz që e frenojnë inatin e tyre.

Njerëzit me kënqësi theksojnë se sa herë në tesbih kanë përsëritur emrin e zotit.Por,ata nuk i kushtojnë rëndësin numrit të fjalëve të kota që thonë çdo ditë.Halifi Omar r.a. ka thënë:"Matni mirë fjalët tuaja,dhe veprat para se ato të maten në Ditën e Gjykimit."

Një ditë,Pejgameri Ibrahim a.s. e thirri një njeri në darkë.Por,kur e kuptoi që ai ishte pabesimtar,refuzoi që ta pranonte.Menjëherë pastaj dëgjoi zërin nga qielli i cili e qortoi me fjalët:"Nuk munde as për një ditë ta ushqeje atë njeri,vetëm sepse shkëndija e besimit akoma nuk është ndezur në zemrën e tij.E unë,pa marrtë parasysh
jobesueshmërinë e tij po e ushqj tash e shtëtëdhjetë vjet."

Krenaria dhe vetëpëlqimi në njeriun mund të njhen përmes tri shenjave:
1.Kur është vetëm ndjehet i mërzitur,e në shoqëri është i lumtur.
2.Kur njerëzit e lavdërojnë ai e shton ibadetin në adhurim të Zotit Lavdiplotë.
3.Kur njerëzit flasin keq për të,ai atëherë e pakëson ibadetin.

Gjithçka që shohim dhe përjetojmë përmes shqisave;gurët,bimët dhe drunjët,krijesat e gjalla,qiellin,tokën dhe yjet,shkretëtirat dhe oqeanet,zjarrin dhe ujin,gjithçka nga këto ofron dëshmi të fuqishme për ekzistimin e Krijuesit.Ne,vërtetë jemi dëshmitarët kryesorë të Tij.Por,ashtu siç është lakuriqi mund të shoh vetëm natën,e asgjë ditën,sepse është i verbëruar nga drita e diellit,ashtu edhe është edhe mendja e njeriut,e dobët që të shih bukurinë e Madhështisë Hyjnore.

Një shejh ka thënë:"Duhet të jeni si fëmijtë,nëse dëshironi të bëheni njerzë të Zotit."
"Pse është kështu?"e pyetën.
"Fëmijët kanë pesë cilësi të nevojshme për të qenë afër Zotit të Lartëmadhërishëm:
1.Nuk brengosen,kanë apo nuk kanë ushqim.
2.Nuk ankohen ditë e natë,nëse sëmuren.
3.E ndajnë mes vete gjithë ushqimin që e kanë.
4.Pajtohen shpejt dhe harrojnë hidhërimin nëse grinden apo përleshen.
5.Edhe kërcënimi mi i vogël i frikëson dhe ua nxjerr lotët në sy.

Hazreti Omeri e pyeti Pejgamberin s.a.v.s.- çka duhet kërkuar nga dynjallëku. Pejgamberi,a.s.,u përgjigj:"Gjuhën e angazhuar me dhikër,zemrën falënderuese
dhe gruan besnike."

Vëlla i dashur,zemra është pasqyra jote dhe duhet ta fshish pluhurin e grumbulluar mbi të.Në zemrën e pastër do të shkëlqej reflektimi i fshehtësive qiellore,shpirti i arsyes,në njeriun,është e pasur me aftësi të çuditshme - si të dijes ashtu edhe të fuqisë.Për mes tyre përsosemi në art dhe shkencë,në një pjesë të sekondës udhëtojmë nga toka në qiell dhe prapa.

Bëjmë harta të gjithësisë,ndyshojmë largësitë mes yjeve.Pëemes tyre ne nxjerrim peshq nga deti,zëmë zogj në fluturim,zbusim shtazët,si elefantë,deve e kuaj,dhe nga ata bëjmë shërbëtorë.Pesë shqiat tona janë sikur pesë dyer të hapura në botën e jashtme;për,edhe më e çuditshëm se kjo është zemra jonë.dritaret e së cilës shikojnë në botën e padukshme të shpirtit.

Në ëndërr,kur avenytë e shqisave tona mbyllen,ato dritare hapen dhe ne marrim porosin nga bota e apdukshme;aty ndonjëherë qartë mund të shohim ardhmërinë tonë.Zemrat tona janë sikur pasqyra që reflektojnë arë që është e shkruar në pllakat e fatit.

Por,bile edhe në ëndërr,mendimet e kësaj bote e mjegullojnë këtë pasqyrë dhe pamjet në të bëhen gjithnjë më të paqarta.Pas vdekjes sonë,mendimet e tilla zhduken dhe ne gjërat i shohim ashtu siç vërtetë janë.

Shihabuddin SUHREVERDI (539-632/1144-1234)

Shejh Shihabuddin Suhreverdi është lindur në momentin kur fati i gjithë botës muslimane ishte në terezi;sultani i fundit selxhukas Sanxhari kishte vdekur në vitin 552 h.Menjëherë në skenë u shfaqen Guzzët duke bartur zjarrin dhe shpatën kudo që kanë shkuar.

Mirëpo, paqen e kanë vendosur shahët e Havarizmit.Mirëpo në vitin 615 h. Filloi invazioni mongol nën udhëheqjen e Xhingiz Hanit.Njëri pas tjetri u shkatërruan shumë qytete,ndërsa njerëzit masakrohen në tërësi.nuk ka pasur askush që ta ndalonte këtë fushatë.Populli e kishte humbur gjithë moralin.

Në këtë periudhë të pa sigurisë dhe frikës kishte jetuar Shejh Suhreverdi,tetë vjet pas vdekjes së Xhengiz Hanit.Këto ngjarje me siguri kanë ndikuar te Shejhu:prandaj në veprën e tij Avariful – Me’arif vërehet një dozë e pesimizmit.

Në këtë vepër ai me zemër të thyer bën fjalë për rënien e moralit te bashkëkohësit e tij.Pjesën më të madhe të jetës e kishte kaluar në Bagdad,ku edhe u varros.E kishte themeluar shkollën e misticizmit të njohur sipas emrit të tij Suhrevedijje.Vepra e tij Avariful – Me’arif është shqyrtim standart lidhur me misticizmin,e shfrytëzuar me të madhe në të gjitha qarqet mistike.

Lindja e Sufizmit:Sipas mendimit të tij fjala sufi etimologjikisht është nxjerr nga fjala suf,d.m.th.,nga emërtimi për veshjen e vrazhdët prej leshi,të cilën,siç thotë,e kishte bartur vetë Pejgamberi i Shenjtë.Ai numëron qëndrimet të tjera të ndyshme:((I) Sufi është ai që qëndron para Zotit në rendin e parë(saff);(II)fjala e vërtetë është safevii, ndërsa më pas është ndryshuar në sufi;(III) kjo fjalë është derivat nga suffa,bregore në të cilën grupe muslimanësh e kalonin kohën në mësimet fetare dhe mënyrën asketike të jetës.

Sipas Shejh Suhreverdit,këto derivate janë të pasakta etimologjikisht,ndonëse në raport me këtë të tretën do të mund të thuhet se jeta që e kanë kaluar individë të ndryshëm në suffa,i ngjan formës së jetës të cilën e kanë pranuar sufijtë.

Ai gjithashtu thekson një grup të veçantë njerëzish nga Horosani (Horosani ka qenë një nga qendrat e misionarëve budistë para islamit,ku më pas,siç duke, populli e kishte pranuar praktikën e budistit Bhikshus.) të cilët e kishin bërë zakon të jetojnë në shpella larg vendeve të banuara.Ata u quajtën Saguftijje,prej Saguft – emri i shpellës. Sirianët i quanin Xhau’ijje.

Një shqyrtim më detaj lidhur me prejardhjen e fjalës sufi tanimë është paraqitur më herët, ku sipas porosisë së Seraxhit ishte pranuar se fjala sufi ka qenë në përdorim në Arabi mandje në periudhën para islame. Shejh Suhreverdi, ndërkaq,deklaron se kjo fjalë nuk ka qenë në përdorim në kohën e Pejgamberit të Shenjtë.

Sipas disave, ajo ka hyrë në përdorim gjatë gjeneratës së tretë pas Pejgamberit,sipas të tjerëve, ajo ka filluar të përdoret në shekullin e tretë pas Hixhrës.Emërtimi Sahabe (Shokët e Pejgamberit) dhe Tabi’in (Ithtarët e tyre) është respektuar shumë dhe prandaj fjala Sufi – titull nderi, pa dyshim – në këtë kohë nuk ka mundur të paraqitet.

Mirëpo,pasi kaloi kjo kohë e qetë dhe kur filloi periudhae trazirave dhe intrigave politike,njerëzit e devotshëm gjetën kënaqësin në qetësinë e tyre të mendjes duke i ikur shoqërisë dhe duke jetuar në izolim,duke kaluar kohën në meditim dhe ushtrime të shpirtit.

Ç’ËSHTË SUFIZMI? - Shejh Suhreverdi,synon të vendosë një lidhje në mes sufizmit dhe njohjes.Sipas mendimit të tij njohja e përcjellur me sjellje morale është shënjimi kryesor i jetës sufiste.Kjo njohje e tillë quhet Fikh,fjalë e cila nuk ka qenë në përdorim në kuptimin e drejtë juridik,porse në kuptimin e pikëpamjes shpirtërore,ashtu siç është përdorur në Kur’an.

Ai citon shumë ajete kur’anore për ta argumentuar qëndrimin e vet.Fillimisht e citon ajetin:”Ai(Zoti) ia mësoj njeriut ato që ky nuk i dinte”(El–Alak,5), dhe konkludon se statusi shpirtëror i njeriut është bazuar pikërisht në këtë njohje. (Në një vend tjetër ai preras deklaron se kjo njohje është intunitive.Vetëm ai që e provon mund ta kuptojë tërësisht domethënien e saj.

Mund ta përshkruash ëmbëlsinë e sheqerit në çfardo mënyre,mirëpo ajo mund të kuptohet vetëm nësë sheqeri shijohet.)Së dyti ai deklaron se sufijtë janë individë të cilët e arrijnë pikëpamjen e vetë për religjionin dhe kjo u ndihmon t’i shpije njerëzit në rrugën e drejtë.Ky percepcion shpirtëror,sipas tyre,i përket fushës së zemrës dhe jo mendjes.Ai pohon se,në pajtim me Kur’anin, dituria dhe devocioni janë shenja të personalitit vërtet të ditur.

Dituria është pasojë e takva-s, d.m.th. devotshmërisë dhe poltësisë morale.Në një ajet thuhet;”..vetëm ata prej robërve të Tij që kanë dituri,kanë takva......”(Fatir,28).Ky verset është shumë me rëndësi për vendosjen e marrëdhënieve në mes njohjes dhe sjelljes morale ngas,siç pohon Shejh Suhreverdi,kjo përjashton njohjen e atyre për të cilët nuk është tipar plotësia morale.

Mirëpo, për cilin lloj të njohjes bën fjalë Shejh Suhreverdi?

Lidhur me këtë ai citon pikëpamje të ndryshme.Sipas disave,kjo është dituri për gjendjen psikologjike të individit,ngase pa këtë lloj të diturisë,siç pohohet,nuk është e mundur që personi të dallojë tipat e profecisë dhe përvojave.(Kjo ka të bëjë me atë që në teologji quhet interpolacione të Satanit në profecitë e shenjtëve.El-Kasas,51”Ndërsa Ne pandërprerë u dërguam atyre shpalljen, ashtu që të mendojnë.”).

Sipas disa të tjerëve, kjo është njohje e cila ka të bëjë me gjërat e kësaj bote,ngase,pa informacione të vërteta në këtë aspekt,personi është i përshtatshëm të endet në kërkimet e tija fetare.Sipas ebu Talibit të Mekës,kjo është dituri për pesë obligimet fetare të muslimanëve.Mirëpo, sipas Shejh Suhreverdi,dituria e cila u është imponuar gjithë muslimanëve është njohja e urdhërave dhe ndalesave religjioze.

Megjithatë,dituria e vërtetë që shprehet në praktikë,e cila formëson dhe frymëzon jetën e personit i cili posedon këtë dituri,nuk është dituri formale që fitohet në shkolla dhe mësojtore,porse gjendje e shpirtit që përfshin të vërtetën e gjërave pa hyrë në detaje.

Personi i tillë në Kur’an është quajtur si ai që është forcuar mirë më dituri (rasih fil –‘ilm)(Kur’an III,6) Shejh Suhreverdi e quan diturin e cila me etrashëgimi (ilmul-virathe) nga pejgamberët dhe shenjtët dhe dallon nga dituria e cila arrihet me arsimim formal (ilmud– dirase).

Raporti i tyre,sipas mendimit të tij,është si raport i gjalpit.Ne e marrim qumështin vetëm ngase prej tij fitojmë gjalpi.Ky lloj i diturisë zakonisht i ka tri shkallë;dituria në konkludim,njohje me percepcion(ose vrojtim) dhe njohje me përvojen vetanake apo intuitë(ilmul- jekin,‘ajnul–jekin dhe hakkul jekin).Personi i cili e arrin shkallën e intuitës, ndonëse më pak i vëmendshëm në respektimin e formaliteteve rituale,është shumë mbi njeriun i cili respekton praktikën rituale,porse dituria e tij nuk është e llojit të lartë.

Sufizmin,sipas Suhreverdit,e karakterizojnë dy gjëra.Ai përbëhet në pasimin e praktikës së Pejgamberit të Shenjtë(Sunnetit),mbëltimin e pastërtisë së motivit dhe arritjen e moscenimit më të lartë të karakterit.Ekzistojnë dy kategori të ndyshme të sufijve.E para përfshin personat për të cilët iluminacioni mistik (keshf) i shoqëruar me përvojën e përpjekjes vetanake (ixhtihad).

Ai e merr shembullin e magjistarëve të faraonit.Kur e kishin kuptuar nivelin shpirtëror të Musait a.s në krahasim me truqet e tyre,u mbuluan me shkëlqimin e dritës shpirtërore dhe vendosën të ndërprenë lidhjet me faraonin në favor të Musait a.s. Ky vendim i tyre për shkak të cilit kishin pranuar vullnetarisht të gjitha pasojat me të cila u ishte kanosur faraoni.

U kishte ardhur me paqe, e cila e përcjell ilmunacionin shpirtëror.Kategorisë së dytë i përkasin njerëzit të cilët kalojnë jetë të vështirë asketike,ditët e tyre kalojnë në lutje, ndërsa netët në meditim.Iluminacionin hyjnor e arrijnë vetëm pas luftës së gjatë e cila zgjatë me ditë, muaj,mandje edhe vjet të tëra..Iluminizmi i tyre është fryt dhe kurorëzim i përpjekjeve vetanake dhe jetës së rënd asketike. Suhreverdi e merr shembullin e Xhunejdit:”

Ne nuk hyjmë në fushën e sufizmit me arsyetim foljor ose shqyrtim intelektual,por me uri, vetëmohim dhe largim nga pasionet,epshet dhe fama si dhe me mohimin madje të gjërave të dijshme dhe të lejuara.”

Ekzistojnë dy lloje njerëzish të cilët zakonisht i quajmë sufij,mirëpo,sipas Shejhut ,ata assesi nuk mund të konsiderohet mistikë.Të parët janë mexhdubët, gjegjësisht ata që e arrijnë iluminacioni shpirtëror me ndihmën e mëshirës së Zotit por nuk mund të korrin frytet e plota të iluminacionit për shkak se nuk janë në gjendje ta plotësojnë me përpjekje vetanake.Të dytë janë asketët të cilët tërë jetën e kalojnë në vetëshuarje dhe meditim,mirëpo përpjekjet e të cilëve nuk kurorizohen me iluminacion.

Në një vend tjetër,duke shqyrtuar kualitetet e udhëheqësit shpirtëror, Shejh Suhreverdi personat i ndan në katër grupe kategori:1.Asketë të pastër apo të tërësishëm(salik); 2.mexhdubi i pastër apo i tërësishëm.

Njerëzit të cilët i përkasin këtyre dy kategorive nuk meritojnë të jenë të pranuar si prijës shpirtërorë.Asketi i tërësishëm e mban vetëdijen për vete deri në vdekje.Ai fillon me praktikë asketike,mirëpo, fatëkeqësisht, nuk është në gjendje ta arrijë gjendjen e keshf-it.

Mexhdubi i tërësishëm,nga ana tjetër,përmes mëshirës Hyjnore e fiton pak iluminacionin,dhe i zbulohen disa perde nga fytyra e Realitetit(Zotit),porse ai nuk bën përpjekje e cila sidoqoftë është pjesë përbërëse e disiplinës mistike;3.fillimisht saliku,pastaj mexhdubi;personi i tillë është i përshtatshëm të jetë prijës.

Ai fillon me prektikën asketike dhe e arrin qëllimin e përpjekjeve të tija, gjegjësisht iluminacionin shpirtëror,që e liron dhe shtrëngimi i ashpërsia e nivelit të mëparshëm.Ai bëhet thesar i urtësisë Hyjnore;4.Mirëpo,gjendja më e përsosur ,sipas Shejh Suhreverdit,është gjendja e katërt,gjegjësisht së pari mexhdub pastaj salik.

Personi i tillë e fiton iluminacionin Hyjnor në fillim dhe perdet largohen nga shpirti i tij; interesimi i tij për botën materiale shteron dhe ai është orientuar kah ajo shpitërore, me pritje të zjarrtë dhe të lumtur.Ky transformim i brendshëm ndikon në jetën e tij të jashtme,ndërsa antagonizmi në mes dashuris dhe Ligjit për te pushon së ekzistuari.

Jeta e tij e brendshme dhe e jashtme,kjo bota tjetër,urëtsia dhe fuqia – të gjitha bëhen një. Besimi i tij është aq i thellë sa që edhe sikur të gjitha perdet që e mbulojnë fytyrën e Realiteti të hiqen si nuk do të kishte më çka të arrinte.

Shejh Suhreverdi bën dallim në mes personit të rangut të tretë dhe të katërt.I treti,në të vërtetë ai që e pason rrugën e të Dashuruarit,është i liruar nga lodhjet e vetësisë së ultë(nefs) mirëpo është penguar me lidhjet e zemrës.

I katërti, pra ai që kalon rrugën e të Dashurit (muhibb) është i lirë edhe nga vetësia e ultë edhe nga zemra (kalb).(Shejhu e përcakton nefsin si perde e errët tokësore,ndërsa kalb,zemrën si perde e dritës qiellore.)Pastaj,i pari i pason format e aksionit(thuvarul-a’mal)dhe mendon se vepra e njërit ose llojit tjetër është i domosdoshëm për te si njeriu që mundet të veprojë pa trupin për aq sa është i gjallë.

Mirëpo,njeriu që i përket kategoris së katërt i tejkalon të gjitha këto.Ai le pas vete vetësinë e ulët(nefs),zemrën,gjendjen dhe aksionindhe arrin unitet të plotë me Zotin deri në atë masë sa Zoti bëhet veshët e tij dhe sytë e tij,kështu që ai dëgjon me veshët e Zotit dhe shikon me Sytë e Zotit.

Sipas Shejh Suhrevedit,sufizmi e përfshin varfërin(fakr)dhe përmbajtjen(zuhd) mirëpo nuk është identik me asnjërin.

Termi fakr është vështirë të përkthehet.Zakonisht nënkupton varfërinë,mirëpo në etikën mistike do thotë qëndrim pozitiv të pavarësisë së plotë nga nevojat e kësaj bote. Shejh Suhrevedi thekson domethënie dhe përshkrime të ndryshme të fakr-it në sufizëm që ia kanë dhënë mistikët eminentë.

Rujami deklaron që sufizmi mbështet në tre principe,prej cilëve i pari është lidhja me varfërinë.Marufi prej Kerhit deklaron se ai që posedon fakr,nuk është sufi.Fakri,sipas Shiblit, është indiferencë ndaj gjdo gjëje,pos ndaj Zotit.

Sipas përdorimit të termit në Siri(Më herët po thua se të gjitha vendet si Iraku, Jordani, Libia,Siria etjjanë quajtur Siri.),nuk ekziston dallimi ndërmjet sufizmit dhe fakr-it.Ai pohon në bazë të versetit kur’anor se “(lëmosha) është për të varfëri (fukara)të cilët i janë përkushtuar rrugës së Zotit(el-Bakare,273),e që sipas mendimit të tyre është përshkrimi i sufiut.

Mirëpo, Shejh Suhrevedi nuk pojatohet me këtë qëndrim;ai deklaron se ekspozimi i përhershëm i varfërisë dhe frika nga të pasurit është shenjë e dobësisë së një personi;kjo rezulton me mbështetje në shkaqet dhe konditat e skajshme dhe varet nga shpërblimi i pritur.Mirëpo,sufiu i vërtetë qëndron mbi të gjitha këto gjëra.

Ai nuk është motivuar as me frikë as me shpërblim;ai qëndron mbi këto kufizime.

Megjithatë,pranimi i varfërisë dhe largimi i pasurisë përfshin në vete një ushtrim të vullnetit vetanak dhe liria e zgjedhjes e që është në kundërshtim me frumën sufiste.Sufiu i vërtetë ia ka nënshtruar vullnetin e vet vullnetit të Zotit(Hakkut) andaj nuk shikon dallimin në mes varfërisë dhe pasurisë.

Sufizmi kështu dallon nga fakri,ndonëse ky i fundit është bazë e të parit ngase rruga e sufizmit kalon nepër fakr,por jo aq sa për të qenë identikë,ose të domosdoshëm për njëri tjetrin.Njësoj është edhe për asketizimin(zuhd) i cili mund të jetë shkalla përgatitore për sufizëm po assesi nuk mund të jetë identik me të.

Ekziston një verset në Kur’an i cili besimtarëve u thotë:” O ju që besuat! Bëhuni plotësisht të vendosur për hir të Zotit, duke dëshmuar të drejtën, dhe të mos u shtyjë urrejtja ndaj një populli e t'i shmangeni drejtësisë; bëhuni të drejtë, sepse ajo është më afër devotshmërisë. Kini dro All-llahun se Zoti di hollësisht për atë që veproni.”(Maide,8).Ky derjtësi (kavvamije), sipas Suhrevedi,është në thelb të sufizmit.Ekzistojnë tri gjendje të procesit mistik;i pari, besimi (imani),i dyti,dituria (‘ilm) dhe i fundit,intuita(dhevk).

Kur një person e arrin nivelin e parë quhet “ai që është si sufi i vërtetë me pamje dhe veshje(mutashabih)”.Kur ta arrijë nivelin e dytë quhet “ai që synon të bëhet sufi(mutasavvif)”.Vetëm,ai që e arrin nivelin e tretë meriton të quhet sufi i vërtetë.

Shejh Suhrevedi sërish i drejtohet Kur’anit në aspektin e tre llojeve të ndryshëm të personave të cilët Zoti do t’i zgjedhë si thesarë(varith) të njohjes së Librit:”Atyre që shpirtin e vet ia nështrojnë përjetimit të humbjes,atyre që i përmbahen rrugës së mesme dhe atyre që prijnë në kryerjen e veprave të mira.”Kur’ani i përdor fjalët dhalim për të parët,mustesid për të dytët dhe sabik për të tretët.Sipas disave,dhalim është asket(zahid),muktesid është gnoztik(‘arif) ndërsa sabik është i dashuruari(muhibb).

Sipas të tjerëve,i pari është ai që klithë sapo e hasë ndonjë fatkeqësi,i dyti ai që është durimtar, gjersa i treti në të ndjen kënaqësi.Sipas edhe një versioni tjetër,të parët janë ata që e nderojnë Zotin indiferntë dhe në mënyrë rutinore, tjerët këtë e bëjnë duke shpresuar dhe frikuar, gjersa të tretët nuk e harrojnë kurrë Zotin.Këto tri kategori të njerëzve,sipas Shejh Suhrevedit,i përgjigjen tre tipave të mistikëve: mutashabih, mutasavvif dhe sufi.

Ai thekson si grupe të tjera.Të parit i përkasin melametitët të cilën nuk kryejnë vepra të mira dhe nuk i fshehin të këqijat.Mirëpo,ata janë më të ultë në raport me sufiun e vërtet i cili është aq i entuziazmuar me përvojën e vet dhe iluminacionin sa nuk din çka të fshehë e çka të tregojë.

Të dytët janë kalenderitët – njerëzit e ndershëm,mirëpo të cilët nuk i nënshtrohen shtrëngimit të plotë asketik.Ata nuk kanë ambicie për përparim të mëtejmë intelektual dhe bëjnë jetë të lumtur dhe të kënaquar.

Ai përmend grupin icili pohon se Sheriati është i lidhur vetëm për një nivel të caktuar.Kur gnoztikut i shfaqet realiteti,lidhjet e Ligjit Fetar treten. Shejhu deklaron se këta janë njerëz të mashtruar,ngase Ligji dhe realiteti (Sheriati dhe Hakikati) nuk janë në kundërshtim,por në varshmëri reciproke.

Ai që hyn në sferën e realiteti (hakikat) bëhet i lidhur me rangun e robërisë(ubudijje).Ata që e pranojnë doktrinën e inkarnacionit (hulul) dhe termet krishtere lahut dhe nasut,(Lahut dhe Nasut janë terme për aspektet Hyjnore dhe njërzore të personalitetit të Krishtit.

Ky parim është bazë për shumë kontraverzave në kishën krishtere,ndërsa për shkak të kësaj në Siri dhe Egjipt janë paraqitur shumë sekte si nestorianët dhe monofizitët(ose jakobitët). Mirëpo, përkunder protestës së Shejh Suhrevedit,këto terma së pari i përdor Hallaxhi,pastaj ibni Arabiu dhe mandje edhe el- Gazali,ndërsa pas tyre të gjithë mistikët e ardhshëm),pa e kuptuar domethënie e tyre të vërtetë,janë mashtruar.

Fjalët të cilat i përshkruhen Bejazidit, d.m.th.,subhani ma a’dhamu shani (Madhëruar qofsha,sa e lartë është pozita ime!), nëse ka deklaruar fare,duhet të jetë deklaruar për Zotin – deklaron Shejh Suhrevedi – dhe jo për vetë Bajazidin,siç mendohet përgjithësisht.Enel-Hakk(Unë jam e Vërteta Krijuese) – deklarim i Hallaxhit duhet gjithashtu të interpretohet në pajtim me domethënie e vërtetë dhe qëllimin e këtij gjykimi.

Shejh Suhrevedi shton se do ta kishte gjykuar menjëherë Hallaxhin sikur ta dinte se ai me këtë qëndrim implikon inkarnacion(hulul).

Ekzistojnë njerëz të cilët mendojnë se i pranojnë fjalët nga Zoti dhe shpesh bisedojnë me Te, ndërsa si rezultat i kësaj bisede ata e monopolizojnë të drejtën për pranimin e porosive të cilat ia përshkruajnë Zotit.Njerëzit e tillë,sipas Shejh Suhrevedit,janë ose injorantë ndaj natyrës së vërtetë të përvojës së tyre,ose janë mashtruar me imagjinatën e vet intelktuale.

Fjalët të cilat ata indëgjojnë janë fjalë që paraqiten në mendjen e tyre dhe assesi nuk mund t’i përshkruhen Zotit.Gjëra të tilla paraqiten kur njeriu moralisht lartësohet falë praktikave të veta të tepruara asketike.T’ia përshkruash ato Zotit është ngjshëm sikur t’i përshkruash çka do tjetër Krijuesit dhe nuk është rezultat i ndonjë bisede me Te.

Ai përmend një grup tjetër njerëzish të cilët pohojnë se janë zhytur në detin e Unitetit,e mohojnë vullnetin e lirë të njeriut dhe çdo aksion njerëzor e shikojnë si pasojë e vullnetit dhe vepërs së Zotit.

Shejhu me gjasë i thekson ata mistikë të cilët më pas u quajtën panteistë, ngase ishin njerëz të cilët shpallnin se janë ithtarë të doktrinës së vërtetë të Tevhidit,të cilën e interpretonin jo vetëm si refutim të çfarëdo hyjnie tjetër pos Zotit,por e kanë hedhur poshtë çfarëdo elzistence pos Tij.

Bëhu si ujvarë në bujari dhe ndihmë!
Bëhu si diell në dhembshuri dhe mëshirë!
Bëhu si natë për t’i mbuluar të metat e të tjerëve!
Bëhu si i vdekur në nervozizëm dhe zemërim!
Bëhu si dhé në thjeshtësi dhe përulësi!
...Bëhu si det në mirëkuptim!
Ose, duku siç je, ose bëhu siç dukesh!


Rumi

Shprehje nga hirësia e tij Mevlana Xhelaludin Rrumiu

“ Një dashuri e vërtetë, vështirësitë i bën objekt të mëshirës dhe dhembshurisë, prandaj edhe e keqja edhe e mira që na vjen nga të dashurit tonë janë ë pëlqyeshme për ne. Për ta kuptuar dhe matur dashurinë e ndonjë personi mjafton të shihet se sa ai është rezistent ndaj të keqes që i vjen nga ai që dashuron.“

“Çdo gja që prej Teje më vjen,
Asht mahnitëse!
Qoftë gonxhe trëndafili apo gjëmb!
Qoftë ajo një veshje luksi
...apo qefin...
E mira, por edhe e keqja
Janë të bukura
Vetëm kur nga Ti vijnë!“

“Mos u përpiq t’u ikësh kurtheve të së përkohshmes, por përpiqu të hysh në mbrojtjen e Hak-ut. Nëse ai dëshiron, helmin e bën shërim e ujin,helm mund ta bëjë për ty.”

“O biri im! Ta dish se e gjithë bota është e mbushur plot me dije dhe bukuri. Por e di që kjo dije dhe bukuri është një pikë nga lumi i Zotit që është një shfaqje e tij dhe se mos-dukja e tij është e pamundur. Ai ishte një thesar i fshehur që i dha dashuri krijesave të Tij, dhe ai thesar u nda përgjysëm meqë ishte i mbushur plot dhe kështu u bë i dukshëm. Tokën e bëri më të shndritshme se qiejt. Ai u zbulua ndërkohë që ishte një thesar i fshehtë dhe tokën e bëri si një mbret që vesh një rrobë.“

“Dashuria i qartëson dhe i pastron ujrat e ndotur.Dashuria e vërtetë ringjall zemrat e vdekura, edhe mbretërit bile i kthen në robër dhe skllevër”.

“Është e pamundur të arrish kënaqësinë e dashurisë hyjnore pa u përvëluar shpirtërisht!”

“- Mos u bëj si një pikë uji që gjatë rënies frikësohet nga era dhe toka, pasi këto të dyja i shkatërrojnë thërrmijat e vogla. Era e than,ndërsa toka e shtyp; por bëhu sikur ajo pika e ujit që hidhet në det dhe shpëton edhe nga nxehtësia e diellit, edhe nga era, edhe nga toka... Qenia e dukshme e asaj pike uji tretet në det, por qenia dhe e vërteta e saj mbeten përjetësisht si një pjesë e detit!“

“Aspekte të tilla si dashuria dhe miqësia e ngushtë janë të lidhura me besnikërinë dhe përherë kërkojnë besnikët. Ato nuk i afrohen kurrë një shpirti të pabesë”.

“Një lum kur derdhet në det, i humbet cilësitë e tij duke u bërë pjesë e detit”.

“Buka që hamë tretet në trupin tonë dhe bëhet pjesë e jona. Edhe qenia e atij që do, kur dashuron aq sa forca e dashurisë që ndien, humbet në atë dashuri.“

“Sikur të mos kishte qenë dashuria, ku do të kishte qenë qenia?Si mund të ndodhte që buka të të jepej ty, të tretej te ti dhe më pas ajo qenie të ishe ti?“

“Buka t’u dha ty dhe ti u bëre ai që je! Pse ndodhi kështu? Nga dashuria, nga dëshira! Në të kundërt, dashuria dhe dëshira a do të mundësonin që buka të bëhej pjesë e shpirtit tënd? Dashuria i dhuron jetë edhe bukës së ndenjur dhe shpirtin e saj të përkohshëm ta dhuron ty, duke të të bërë të përjetshëm”.

“Dashuria, qoftë epshore, qoftë shpirtërore, në fund është një udhëzuese që do të na çojë në të përtejmen”.

”Ti zgjedh dashurinë e një qenieje të madhe, atë dashuri në të cilën të gjithë pejgamberët gjetën forcë dhe fuqi, duke fituar kështu nderin dhe lumturinë e tyre”.

“Çdo lloj dashurie legjitime është e vlefshme, përderisa e mëson njeriun të sakrifikojë duke e shpëtuar edhe nga uni;veçanërisht ajo e udhëzon njeriun dhe e lartëson atë“.

“O mik i ngushtë, jeta e të dashuruarve është duke vdekur. Kur nuk dhuron një zemër, nuk mund ta gjesh atë”.

“Unë jam i dashuruar pas një qenieje të tillë së cilës i përket çdo gjë, çdo krijesë; edhe mendja, edhe shpirti im i janë falur dashurisë ndaj Tij”.

“Nëse e dini se kush është në këtë shtëpi të shpirtit, përse e bëni këtë gjë të pahijshme përpara derës?”

“Mblidh mendtë e kokës dhe të gjithë jetën tënde të mundshme konsideroje ditën dhe çastin që jeton. Pa shihe mirë se, pas cilave dashurive e ke shpenzuar ditën e sotme.”

“Mos u kujdes së tepërmi për paraqitjen e jashtme, sepse ajo është një kurban që do t’i jepet dheut. Kujdesu dhe shiko kultivimin e shpirtit! Vetëm ai do të shkojë lartësive
dhe do të nderohet në çdo skaj”.

“Trupin ushqeje gjithmonë me masë, sepse ai që e ushqen amanetin fizik (pra trupin) më shumë sesa duhet, bie në kthetrat e epshit dhe degradon në pandershmëri”.

“Ushqe shpirtin. Serviri atij mendime të pjekura, vizione të holla dhe ushqime shpirtërore, që kur të shkojë në udhëtimin e përjetësisë, të jetë i fortë”.

“Trëndafili e ka fituar atë erë të mirë duke shkuar mirë me gjembin. Dëgjoje edhe prej trëndafilit këtë të vërtetë dhe shiko se ç’thotë:
- Pse u dashka ta mërzis apo ta brengos veten pse jetoj me gjembin? Dhe pikërisht unë që buzëqeshjen e arrita meqë pranova të qëndroja me gjembin që është me ves të keq. Me anë të tij i shpërndava botës erë të mirë dhe të këndshme...”

“Bëhu melhem favoresh hyjnore, - i thashë zemrës, - jo gjemb që të shpon dhe të lëndon!“

“Kur trëndafilit i ikën freskia dhe trëndafishtja hyn në stinën e vjeshtës, nuk dëgjohen më meloditë dhe vajtimet e bylbylit”.

“Ai që është mësuar të kuptojë vetëm gjuhën e shpirtin e tij dhe i bie rasti të largohet nga njerëzit që kuptojnë të njëjtën gjuhë dhe kanë të njëjtat qëllime, edhe në qoftë se zotëron njëqind gjuhë apo njëqind melodi, do të heshtë e do të mbesë i pafjalë”

“Lum si ata që u larguan nga pjesa e vdekshme e qenies, që shpëtuan nga egoja dhe që u lidhën me të pavdekshmit.Të shkretët ata të gjallë që kanë qëndruar me të gjallët, por që në brendësi janë të vdekur”.

“Qëndro vazhdimisht me njerëzit e mendjes;nga ato përfito mirësi dhe fuqi shpirtërore, në mënyrë që të mbetesh i ri në dashurinë hyjnore dhe i gjallë mendërisht.“

“O njeri i zhytur në pellgun e dëshirave të përkohshme!Dije mirë se vepra më madhështore e mëshirës hyjnore është shpirti. Të tjerat, përveç tij, janë vetëm hije e kësaj vepre”.

“Ndërmjet pemëve kalon një përrua. Aty shihen reflektimet e dyanshme të pemëve”.

“Reflektimet dhe ajo çka ti sheh në ujë, janë vetëm një kopsht imagjinar pemësh. Pemët dhe kopshtet që përbëhen prej tyre, janë në shpirtin tënd, sepse shpirti është vendshikimi i Zotit”.

“Të pagdhendurit janë të sëmurë, nuk kuptojnë.Edhe në qofshin fjalët e pakëta e të sakta, nuk dëgjojnë!...”,

“Njeriu përbëhet pothuajse vetëm nga syri, pra nga një perceptim i thellë. Ajo çka mbetet është lëkurë, trup. Ndërsa sy i vërtetë është ai që sheh mikun, pra është ai që e percepton thellë atë. Atë sy që nuk sheh mikun, mos e konsidero kurrë sy!”

“Syri është një dritare e hapur drejt mendimit dhe ndjeshmërisë.Me të vërtetë, çdo gjë që sheh njeriu nëpërmjet syrit, e mirë ose e keqe qoftë ajo, reflekton në zemrën dhe mendjen e tij, ngjall përfytyrime dhe mbresa.“


“Në qoftë se mbetesh fillikat i vetëm dhe afër teje nuk ka ndonjë njeri të mençur, atëherë mos bjer në pesimizëm, por hyr në hijen e një miku që përçon diellin e të vërtetave."

"Vrapo, kërko një njeri që i është bërë mik të Vërtetit;në veprosh kështu,Zoti bëhet miku yt,ndihmëtari yt."

"Asketizmi dhe qëndrimi vetëm bëhet ndaj të huajve e jo ndaj mikut. Gëzofi është për dimrin e jo për pranverën."

Një mendje e shëndoshë dhe e pastër kur bashkohet me një mendje tjetër të shëndoshë dhe të pastër, pra me një mendje të edukuar me shpallje, forcohet, përndritet dhe sheh më mirë rrugën e saj.

"Ndërsa nefsi,egoja bën të kundërtën.Ai pëlqen të miqësohet me një tjetër nefs për të përmbushur dëshirat e shfrenuara të tij;kështu thellohet errësira dhe e vërteta bëhet krejt e padukshme”.

“O shpirt! Shko në vendin e përndritjes, atje ku ndodhen njerëzit e pjekur, që t’u bëhen mburojë rreziqeve që mund të të vijnë”.

“Ata i tolerojnë të këqijat tuaja, i falin dhe ty të dhurojnë një vend në të tyren zemër.”

“Edhe mendja që percepton dhe kupton çdo gjë, mbetet e çuditur - si shigjetari që i është thyer harku - me ndarjen e miqve”.


"Kush ndjen dashuri për një gjë të vdekshme,atë dashuri e kultivon për ta bashkuar me një qenie të gjallë, me shpirt.Kështu që dashuria ndaj një qenieje të vdekshme bëhet urë për ta shpënë njeriun në dashurinë hyjnore”.

“O udhëtar i së vërtetës! Për t’u bashkuar me një qenie të gjallë,përpiqu dhe puno duke shpresuar,në mënyrë që përpjekja jote për të gjallin të mos vdesë e të mos varroset nën tokë”.

“Mos u bëj viktimë e ndjenjave,mos e zgjidh për mike të afërme një bukuri kalimtare,një fije kashte,sepse dashuria e saj është e përkohshme.Ti kërko dashurinë e përhershme”.

"E kur dukja e gjësë me të cilën je dashuruar të njehsohet me thelbin e saj,kur bakri i fshehur nën galvanizim të shfaqet i vërtetë,pra të shëmtohet duke u fanitur përditë përballë syrit tënd, atëherë ti ndjehesh i ngopur prej saj,fillon mos ta pëlqesh më atë,
fillon të sillesh krejt indiferent ndaj saj”.

“Bukuria që ndër qenie kalimtare vërehet, është vetëm shëmbëlltyrane një bukurie të shkëputur nga Bukuria Hyjnore.Ajo dritë që shëmbëllen do të kthehet një ditë tek burimi. Prandaj, o udhëtar, mos u habit pas bukurive kalimtare, kërko thelbin e tyre, atë prej të cilit ka buruar ajo”.

Shkëqimi që bie në mur kthehet sërish tek dielli.Ti mos shko tek shkëlqimi që bie në mur,por tek ai që e hedh atë, pra tek dielli;ai të meriton ty”.

“Meqë nga ulluku nuk rrodhi asnjë pikë ujë,pra nuk gjete ndershmëri tek të bukurat, kërko dhe gjeje ujin ndër qiej”.

“Betohem në Atë që nuk ndien asnjë nevojë për asgjë dhe për të cilin kanë të gjithë nevojë,se një gjarpër i keq është më i mirë se një mik i keq!”

“Një gjarpër i keq e hedh njeriun në vdekje.Kurse një mik i keq e hedh atë në zjarr, e djeg dhe e përvëlon!”

Njeriu, edhe sikur të mos flasë asnjë fjalë me shokun e tij të keq,fillon të marrë huqet e tij.Shpirti,fshehtazi,përvetëson moralin e tij të keq”.

Një shok që s’e njeh vërtetësinë dhe drejtësinë dhe nuk ka formimin e duhur jetësor, hedh hijen e tij mbi ty dhe të vjedh edhe atë çka ti posedon!”


“E keqja e të shoqëruarit miqësisht me hipokritët i shëmton besimtarët dhe i rebelon ata”.

“Meqë në këndvështrimin tonë ka shumë sëmundje,atëherë ik dhe zhduke këndvështrimin tënd në atë të mikut”.

“Si përballje ndaj botëkuptimit tonë të mund të fitosh botëkuptimin e mikut!Sa përballje e bukur është të marrësh duke përfituar sesa të japësh duke humbur.Në të Tijin botëkuptim ndodhen të gjitha dëshirat.”

“Shpirti ushqehet nga çdo mik.Shpirti merr nga çdo dituri kënaqësi të brendshme, qetësi dhe një mundësi pastrimi”.

“Ti ushqehesh shpirtërisht nëpërmjet çdo takimi me persona te caktuar.E aq me tepër, diçka merr nga secili takim me një mik të mirë”.

“Nëse arrin ndonjë burrë me shpirt të madh,edhe në qofsh i ngurtë sa një gur apo copë mermeri,prej tij bëhesh mineral e flori”.

“Instaloje mirë në zemrën tënde dashurinë për njerëzit e mbërritur.Mos u dashuro me asgjë tjetër, përveçse me bisedat me ta”.

“Mos ano nga pesimizmi, shpresa i ka dyert e hapura.Mos shko në zonat e errëta! Dielli po shkëlqen mrekullisht!”

“Shpirti të tërheq drejt të përshpirtshmëve dhe drejt zonës së të diturve, kurse mishi përpiqet të të hedhë në burgun e ujit dhe të dheut”.

“Vëri gishtin kokës dhe ushqeje shpirtin duke biseduar me një njeri të mbërritur”.

“Sa e rëndon një mik vështirësia e një miku? Vuajtja dhe mërzia janë si brendësia e diçkaje. Ndërsa miqësia i ngjan lëvozhgës. Shfaqja e miqësisë a nuk është kënaqja nga rreziqet, fatkeqësitë dhe vështirësitë? Miku është si ari. Kurse vështirësitë i ngjajnë zjarrit. Ari i vërtetë pastrohet pikërisht në zjarr”.

“Era e rreziqeve që vjen drejt nesh,është e fortë,e furishme dhe e pandalshme,ndërsa qiriu i jetës po fiket; të shpejtojmë,të veprojmë shpejt,në mënyrë që nga qiriu ynë i jetës të ndezim një tjetër qiri”.

“Në qoftë se era do ta shuajë njërin prej tyre,të paktën të vazhdojmë rrugëtimin me tjetrin”.

“Ah,sa dhimbje shkaktojnë miqtë që nuk na ngjajnë në natyrë! Ah,sa plagë të thella që hapin në zemrën tonë! O njerëz të shenjtë,o njerëz të mëdhenj,bëni kujdes në zgjedhjen e miqve! Zgjidhni ata të mirë e të përshtatshëm për ju!”

“Eja në vete dhe mos u mashtro nga paraqitja,mos adhuro të jashtmen e bukur dhe mos thuaj asnjë fjalë që të shpie drejt saj! Ngjashmërinë mos e kërko në dukje e në formë”.

Urti nga hirësia e tij Mevlana Xhelaludin Rrumi

“Eja, prap eja, përsëri eja,
Si do që të jesh,
Pabesimtar qofsh, zjarradhurues qofshë,
Njëqind herë në ke bërë teube (pendim),
Njëqind here në e ke prish teuben,
Kjo nuk është derë e pashpresës,
Si do që të jesh ashtu eja!...“

“Shumë njerëz pashë nuk kishin tesha.Shumë tesha pashë, pa njerëz brenda.“

“A ndotet deti prej gojës së qenit?A fiket vallë dielli me frymë?“

“ Ai që prej ferrës e nxjerr lulen,e kthen edhe dimrin në pranverë.“

“ Është e pamundshme që të pihet tërësisht uji i lumit.Mirëpo është e mundshme të pihet aq sa të shuhet etja.“

“ Nëse njëri thotë një fjalë të bukur,kjo ndodhë për shkak të kuptimit të dëgjuesit.“

“Nëse dëshiron të ndriçosh si dita,shkatërroje un’in që i ngjanë natës.“

“ Dija është një detë pa kufi,kërkuesi i dijes është zhytës në detra.“

“ Loja në shiqim të parë nuk është e arsyeshme,mirëpo fëmiu me lojen bëhet i arsyeshëm.“

“Përderisa fruti nuk piqet emërtohet si i papjekur.“

“Njeriu është sy, vrojtim,vlera e njeriut është aq sa mund t’i shohë syri.“

"Përshëndetja e disa njerëzve ka erë flliqësie,ndërsa e disa të tjerëve ka erë misku.“

"Gjurmët e këmbëve arrijnë deri në bregun e detit,por kur hyhet në detë nuk ngel as gjurmë e as shenjë.“

"Un’i i ligë është shpend grabitqar.“

"Vështroji me mijëra njerëz që i ngjajnë njëri tjetrit,ki kujdes në dallimet mes tyre.Uji i idhët është i pastër por si uji i ëmbël.“

"Çdo gjuhë është perde e shpirtit,vetëm nëse perdeja lëviz arrihet në sekretet.“

"Të ka hutuar kodra e vogël në rrugë,mos harro që para vetes ke qindra male.“

"Mbylle gojën dhe hape shputën përplot me ar,lere kopracinë zgjedhe bujarinë.“

"Pasuria nuk soset me dhënien e lëmoshës,bëmirësia e mbron pasurinë prej humbjes.“

"Ne nuk jemi mbretër të pasurisë që marrin ryshfet,ne i arnojmë dhe qepim xhupet e grisura të shpirtit.“

"Dita e djeshme kaloi e shkoi. Me dje’në shkoi edhe fjala e djeshit, sot duhet të themi diçka krejtësisht të re.“

"Nëse retë nuk qajnë si do të qeshin gjelbërimet?“

"Dega me frute rëndohet drejtë tokës,ndërsa dega pa frute ngrihet lartë.“

"Të kërkosh diçka aty ku nuk është.Është njëlloj sikur të mos e kërkosh.“

"Shtama ka frikë prej gurit por nëse ky gurë është çezmë,shtamat vrapojnë drejt tij“

"Ai që ka fut hudhër në hundë nuk e ndien aromën e trëndafilit.“

"Qiriu nuk humb prej dritës së tij,nëse e ndez një qiri tjetër.“

"Sado që di, biseda yte vlen aq sa kupton personi karshi teje.“

"Zogu është nën urdhërin e tjetërkujt përderisa është në kafaz.
Kur thehet kafazi dhe ikë zogu,s’ka kush e urdhëron!“

"Të të dhimbsen vjedhësit, të ligët dhe të poshtërit,do të thotë t’i shkelësh të dobëtit.“

"Uji në brendinë e anijes e fundosë ate uji nën anijen e lundron ate.“

"Nëse pasqyrës ia tregon tejdukshmërinë në sy.Pasqyra mjegullohet dhe nuk të pasqyron ty.“

"Rrushi i papjekur dhe i pjekuri nuk janë të njëjtë mirëpo,kur piqet ai bëhet shok i mirë.“

"Rrezja e dilellit nuk ndotet edhe kur bie në mbeturina.Ajo është dritë e pafundme.“

"Copa e mishit në tojën e peshkimit është për të zënë peshq,ajo copë nuk është as dhuratë e as bujari“

"Perla është në fund të detit në mesin e gurëve edhe krenaria është në mesin e mangësive.“

"Guri nuk vëndohet në unazë pa dalë prej gurishtes dhe të bëhet perlë.“

"Kush s’e ka të njëjtë zemrën dhe fjalën,edhe njëqind gjuhë në ka është memec.“

"Sa dijetarë ka pa dituri të vërtetë.Ata janë bartës të diturisë por jo të dashuruar në të.“

"Nëse ke mend bëhu shok edhe me mendje tjetër,punët bëri me konsulltim.“

"Mos u lakmo në lumturinë e të tjerëve,ka shumë që i lakmohen jetës tënde.“

"Është mendjepakësi t’i thuhet çdo gjëje e drejtë por t’i thuhet çdo gjëje e shtrembër është tirani.“

Xhelaluddin er-Rumi (604/1207-672/1273)

- Është poeti më i madh mistik i islamit,por mund të thuhet pa frikë se e teprojmë se është më i madhi në kuadër të literatuarës mistike në përgjithësi.

Ka pasur mistik si në Lindje ashtu edhe në Perendim përvojat e të cilëve në mbretërinë e shpirtit mund të jenë të barabarta me pëecepcionet e Rumiut, mirëpo ana e tyre emocionale intuitive nuk mund të krahason me ato të tij.

Thjeshtësia, domosdoja e Rumiut bazohet në unitetin e posaçëm të mendjes dhe përvojës së thellë religjioze.Bota muslimane e ka nderuar me titullin Mevlevi, Manevi(doktor i domethënieve),pra dijetar religjioz,i cili është aftësuar për filozofim,ose ai që mund të depërtojë në domethënien e fenomenëve fizike e shpirtërore, duke eliminuar pa vështirësi velin fanitjes në mënyrë që të shihet realiteti jashtë tyre.

Në dialektikë është krahas Sokratit dhe Platonit, mirëpo është gjithnjë i vetëdijshëm për faktin që logjika është një kompensim për jetë.Ka trashëguar një begati shumë të madhe dhe të shumëllojshme intelektuale dhe shpirtërore.

E kishte kuptuar racionalizmin helen duke ndarë kokrrat nga pluhuri,farën nga lëvorja. Si musliman ka qenë pasardhës i begatisë shpirtërore që i është dhënë njerëzimit përmes linjës madhështore të profetëve të shquar,prej Ibrahimit a.s,deri te Profeti Muhammed a.s..Tek ai hasim etikën e fuqishmen të profetëve izraelitë, qëndrimin dinamik islam mbi jetën dhe dashurinë gjithëpërfshirëse të Isait a.s. Magnum opus e ka quajtur Methevi-në(Punëtoria e unitetit)e tij,në të cilën dallimet e jetës janë harmonizuar,ndërsa divergjencat evidente janë tejkaluar me bashkime kreative.

Asgjë njerëzore dhe hyjnore nuk ka qenë e huaj për të.Ai gjerësish e komenton fuqishëm dhe bindshëm tezat burimore të islamit p.sh,unitetin e domosdoshëm të të gjitha religjioneve,përkundër dogmave kundërshtuese që i kanë formuluara disa teologji të tkurrura.Thellësitë e shpirtit të tij kanë qenë të hapuara për të gjitha drejtimet;me besim dhe praktikë muslimane,ai është neokomformist temperament,ngase realizon një natyrë sekondare të formës në krahasim me shpirtin.

Ai është protestant i protestantëve i cili nuk lodhet kur duke shprehur teza e veta që në mbretërinë e shpirtit autoriteti pa konfirmim personal është i pa dobishëm. Bindjen në besimin e realitetit të jashtëzakonshëm dhe të pa argumentuar e mohon preras.Për te Zoti është realitet të cilin duhet shijuar dhe kuptuar si diç më reale se objektet e përvojës konkrete.

Më tej, raporti i njeriut ndaj Zotit nuk është diç e thjeshtë që duhet të racionalizohet dhe modelohet në dogmë dhe kjo është diç që duhet të realizohet në thellësinë e qenies ku njerëzorja bën harmoni me Hyjnoren,ku e fundmja përfshihet nga e pafundmja.

Është e pamundur të vihet ndonjë etikë te një gjeni si ai;gjatë jetës së tij opozita e vrazhdë ka qenë tejet skeptike ndaj bindjeve të tij, ndërsa disa praktika të tij janë cilësuar si risi dhe devijim.

Ekziston një material i bollshëm lidhur me bindjer e tij.si dhe deklarata të cilat e akuzojnë si heretik para gjygjit të inkuizicionit.Biografët e tij citojnë një ngjarje e cila hedhë dritë në zemërgjersin e tij.Tregohet se kreu i teologëve(ulemas) kishte planifikuar ta diskreditonte duke e angazhuar në një kontraverzë në mënyrë që ai ta shprehë herezinë e tij.

Që në filim,nga Rumiu është kërkuar të deklarohet se cilit prej shtatëdhjetë e dy sekteve(72) i përket; Rumiu dha një përgjigje krejtësisht të papritur – që beson në të gjitha, sepse “ka vërtetësi në të gjitha seketet që tepërohet dhe shtrembërohet nga kopetë e ihttarëve fanatik dhe të verbër”.

Teologu ishte në zgrips,duke mos ditur si t’i kundërvihet njeriut i cili ka qëndrim aq të papërcaktuar.I zemëruar nga kjo përgjigje befasuese, teologu i tërbuar deklaron që kjo ishte shenjë se ai është heretik dhe ateist. Përgjigjja që pasoi e shqetësoi edhe më tepër teologun:Rumiu deklaroi se e pranon mandje edhe këtë gjykim për vete.

Tani të fillojmë me një pasqyrë të shkrutër biografike të këtij gjeniu, që të përcaktojmë bazën e tij dhe ndikimet që e kanë formësuar. Rumiu u lind në vitin 604/1207,gjatë kohës së sundimt të Muhammed Haverizmi Shahut perendoria e të cilit shtrihej prej Uralit derin në gjirin Persik dhe prej Eufratit deri në Indi.Familja e tij në këtë vend ishte e vendosur me gjenerata të tërq.

Meqë Belhi ndodhej në territorin e Persisë,kurse Rumiu shkruante në gjuhën persishte, dijetarët bashkohorë iranianë konsiderojnë që i përket kombësisë së tyre.

Turqit,ndërkaq,e konsiderojnë të tyre, sepse që në rinin e tij të hershme,familja e tij ishte shpërngulur në Anadolli; mirëpo meqë Anadoliia më herët është quajtur Rumi,që do të thotë Romak.Arabët do të mund ta quanin Arab,ngase në maje të pemës së tij gjenealogjike e gjejmë halifin e parë të muslimanëve Ebu Bekrin.

Shpirti i Rumiut,këtij mistiku univerzal,pa dyshim qeshet me të gjitha këto përvetësime; në njërën nga poezitë e tij ai deklaron që qielli është atdheu i tij i vërtetë në të cilën lutet të kthehet.Në një poezi tjetër të tij nga ihtharët e vet mysliman atë që e kërkon prej vetes: ”Siç nuk është atdheu im Horasani as ndonjë vend tjetër në Lindje apo Perendim,sipas besimit nuk jam Hebrej,as zoroastrian, mandje as edhe musliman,ashtu siç kuptohet përgjithësishtë ky nocion.”

Ndër pararendësit e tij hasim emra të shquar – të njohur jo vetëm për nga dituria dhe shenjtëria, por edhe për nga qëndrimi laik.Nga nëna ai është nip i monarkut të madhë Muhammed Haverizmi Shahut,bijën e të cilit e kishte martuar Hyejn Balhi,gjyshi i Rumiut. Vetë babai i Rumiut, Behauddin,ka qenë i shquar për nga dituria dhe devtshmëria.

Prej mëngjesit deri në mbrëmje studionte diturit fetare si dhe mistikën dhe mbante ligjërata të hënave dhe të premteve para një mori njerëzve.Njerëzit e zakonshëm,si dhe dijetarët, aristokratët dhe pjestarët e familjes mbretërore vinin për ta ndëgjuar.Vetë monarku e çmonte shumë imam Faruddin er-Raziun,komentuesin e kur’anit dhe njërin prej dialektikëve të shquar,ndërsa herë pas here shkonte edhe vet me te për ta ndëgjuar Behauddin.

Për Raziun flitej se ishte i ushqyer me dialektikën grekr dhe se përpiqej të argumentontet vërtetsitë fetare me logjikë. Kur e vërente Raziun në mesin e dëgjuesve Behauddin e shprehte mllefin e tij ndaj helenizimit të islamit,mirëpo prania e monarkut dhe fama e ligjëruesit nuk e lejonin të mbrohej, Rumiu si i ri padyshim i kishte dëgjuar këto akuza nga goja e babit të vet.

Në veprën Methnevi, kur Rumiu ngrehë çomangen në emër të përvojës personale kundër filisteizmit logjik,ai e veçon Raziun si përfaqësues të shtresës së njerëzve të cilët kanë hyrë në sferën e së vërtetës fetare me këmbë të drunjta të argumentimit të thjeshtë logjik:”Sikur dialektika të mundej vetë të zbuloj fshehtësitë e shpirtit,Raziu me siguri do t’i arrinte;mirëpo këmbët e dialektiëve janë të drunjta,kurse këmët e drunjta janë jo stabile.”

Thuhet që Raziu ka qenë aq xheloz ndaj popullaritetit dhe famës së Behauddinit sa e kishte nxitur monarkun kundër tij duke pohuar se nëse do t’i lejonte të zhvilloj në fund do ta arrinte dhe rrezikonte pushtetin e vet sovranit.Udhëheqësit autokratik në krishterizëm,si dhe në mbretëritë islame,shumë shpesh kanë shprehur xhelozi dhe lakmi ndaj udhëheqësve fetarë.Prandaj nuk është për tu habitur që edhe Haverizmi Shahu filloi të frikohet nga ndikim dhe fama në rritje të Behaudinit,ndërsa frikën e tij e shtonin rivalët e Behauddinit.

Është fare e mundshme që Behauddini ta ketë braktisur Belhin bashkë me gjithë familjen pikërisht për ti ikur ndonjë rreziku.

Mirëpo ekziston edhe një version tjetër lidhur me emigracionin e tij; vetëm pak pas braktisjes së Belhit invazioni tatar e kishte përfshirë mbretërinë e Haverimi Shahut;është e mundur që Behauddin shih për këtë ka vendosur të kalojë në një vend më të sigurtë.

Vendqëndrimi i parë ishte Nishapuri,pastaj Bagdadi, ku Behauddini vendosi të jetoj ngase qyteti ishte qendër e kulturës islame.Në Kaikubadit nga Rume; me të kthyer në Anadolli anëtarët e tij,të impresionuar nga ligjëratat dhe deklaratat e Behauddinit,e informuan sulltanin për madhështinë intelektuale të tij,anadj ky kërkoi që Behuddini të vendosej në mbretërinë e tij.Udhëtoi prej Bagdadi në Hixhaz dhe,duke kaluar Sirinë qëndroi afër një vjet në qytetin Akue,pastaj shtatë vjet në Laranda në Zinxhan.

Këtu djali i tij i famshëm Rumiu,në vitin 662/1263 u martua dhe pas një viti i lindi djali,Sulltan Velidi.Sulltani e ftoi që me familje të vendoset në Konja,kryeqendrën e mbretërisë. Sulltani me suitë e priti në hyrje të qytetit dhe,kur arritën te muret e qytetit, zbriti nga kali në mënyrë që dijetarin e famshëm ta shoqërojë në këmbë. Familja e Behauddinit u vendos në godinën e pallatit mbretëror ku vizitohej shpesh nga sulltani.

Nga situata familjare,siç u theksua më sipër,Rumiu është rritur në atmosferën ku çështjet fetare shqyrtoheshin në mënyrë kontraverze dhe me entuziazëm të madhë, andaj është për tu pritur që Rumiu mësoi nga babai dhe dijetaërt e shquar që e rrethonin.

Me i njohuri prej tyre ishte Burhanuddin Muhakik,titull i cili fletë qartë që është marur me hulumtime individuale(tahkik).Dhe pikërisht këtij mësuesit babai i Rumiut ia kishte besuar arsimimin e birit të talentuar i cili e kishte frymëzuar me kuptim për përsiatje individuale.

Shkollimi i Rumiut vazhdoi edhe pas vdekjes së babait dhe e shohim në moshën njëzet e psë vjeqare duke shtegtuar i etshëm për dituri nepër qendrat e mëdha të shkencës,Damasku dhe Halepi.

Një kohë Rumiu ka jetuar në shkollën Heleria,të cilën e drejtoni mësuesit njëri prej të cilëve ishte Kemaludin bin Adim Halebi,autori i historisë së Halepit,një fragment i cilës është publikuar edhe në Evropë.Shkollimi i Rumiut përfshinte një program të tërë; komentimin e Kur’anit,hadithin,jurisprudencën(fikh),gjuhën arabe dhe letërsinë.

Methenevi i tij dëshmon qartë diturinë e tij të gjerë Për shkak të edukimit të tillë intelktual dhe akademik misticizmi i tij nuk ka qenë vetëm emocional. Në çdo hap e shohim duke intelktualizuar përvojën e tij mbi racionale shpirtërore.

Në shkollën e Damaskut i kaloi shtatë vjet ku e shohim terësisht të angazhuar në punët akademike, mandje edhe në moshën dyzetë vjeqare.Në Shtetin e Platonit,Sokrati propozon një proces njësoj të gjatë të arsimimit për ata që duhet të bëhen filozofë – drejtues të shtetit ideal.

Ndonëse është konfirmuar Menakibul-arifin se pas vdekje së babait të Rumiut mësuesi dhe tutori i tij Burhanuddin e ka futur nxënësin e vet hollësisht në shkencat bashëkohore, ndërsa pastaj e ka inkuaduadruar në rrjedhën e gjatë të praktikës mistike e cila ka zgjatur nëntë vjet,megjithatë nuk mund ta hasim asnjë fryt të këytre përvojave shpirtërore në jetën e Rumiut para takimit misterioz me Shemsi Tebrizin.

Tashti Rumiu angazhohet në përshtatjen e teologjisë ligjërimit,siç bënin mësuesit fetar zakonisht atëbotë.Zgjedhja e tij ose fetva kërkohej dhe citohej në lidhje me çështje të ndryshme religjioze për çka ishtet autoritet.I largohej muzikës siç bënin edhe teologët puritan të kësaj kohe.S’ka dyshim që takimi me Shemsin është moment kurcial në jetën e tij.Për atë ç’kishte ndodhur gjatë takimit të parë të Shemsit dhe Rumiut ekzistojnë shumë legjenda.

Sipas njërës,Rumiu kishte qenë duke ligjëruar i rrethuar me libra dhe nxënës,kur kishte arritur Shemsi dhe befas kishte pyetur: “Për çka bëjnë fjalë këto libra?” Me gjasë,duke menduar se ishte njeri i paarsimuar,Rumiu u përgjigj se ai që pyet nuk do të mund të dinte çka përmbajnë ato nëse nuk i ka mësuar deri tani.Në atë çast e mori flaka një grubull librash.I zemëruar,Rumiu e pyeti ç’do të thonte ky fenomen i çuditshëm.Ndërsa Shemsi u përgjigj:”Kjo është ajo që ti nuk e kupton.”

Versioni i dytë i legjendës fletë që Shemsi i kishte hedhur librat në një pus me ujë dhe kur Rumiu ishte zemëruar ky i kishte nxjerrë krejtësisht të thara.Shkrimitari i shquar i njohur bashkëkohorë i librit për Rumiun,Shibli pa dyshim ka pasur të drejtë në vlerësimin që këto legjenda nuk janë bazuar në fakte,sepse Sipah Salar,i cili kishte kaluar dyzetë vjet lidhje të ngushtë me Rumiun bën fjalë për takimin me Shemsin në një tregim fare të thjeshtë,pazbukurime me legjenda.

Sikur të kishte ndodhur diçka e jashtëzakonshme,ky mik dhe ithtarë pa dyshim nuk do ta kishte lënë pa e theksuar.Ai deklaron se Shemsi ishte arsimuar në Tebriz,pastaj ishte nxënës i Baba Kemaluddin Xhundit i cili e kishte futur në mënyrën mistike të jetuarit.

Shetgtonte prej një vendi në vendin tjetër duke jetuar në karvan saraje duke punuar shoka(lidhëse për mjedis) dhe duke jetuar prej tyre.Ishte në sarajet e Konjas kur Rumiu kishte ardhur ta vizitonte.

Ndikimi i këtij mistiku te Rumiu ka qenë i thellë dhe i vazhdueshëm:Sipah Salari deklaron se të dytë ishin mbyllur në dhomën e Salahuddin Zarkubit,ku mund të hynte vetëm vetë Zarkubi.Rumiu e braktisi mësimin dhe ligjerata për të kaluar ditë dhe net në shoqëri me Shemsin.

Flitej që magjistari i shquar e kishte magjepsur fetarin e madhë.Bijtë dhe nxënësit e Rumiut u ngritën kundër Shemsit të cilin e konsideronin lolo dhe magjistar.

Duke parë rrethanant Shemsi befas largohet nga Konja duke mos lënë as gjurmë as lajm nga kishte shkuar.Pas një kohe të gjatë, Shemsi i kishte shkruar Rumiut nga Damasku.Kjo letër sërish e ndezi zjarrin në shpirtin e Rumiut.

Nga pikëllimi për mikun.Rumiu këndoi vargjet vijues:
“Isha borë dhe rrezet tua më çkrinë
Toka më piu,;si avull u ngrita te Dielli.”

Ndërkohë nxënësit e tij zemrërimi i të cilëve e kishte dëbuar Shemsin,ishin penduar për shkak të sjelles së tyre.Biri i Rumiut, Sulltan Veledi,në Methnevi-në e tij e përmend këtë ngjarje të pakëndshme,duke shtuar që babai e kishte dërguar në Damask bashk me disa nxënës të tjerë që ta bindin Shemsin të kthehet në Konja.

Letra e Rumiut në vargje ndodhet në Methnevi-në e Sulltan Veledit dhe ajo tregon qartë keqardhjen e thellë të Rumiut pas ndarjes nga prijësi shpirtëror dhe sa shumë e çmonte atë.Shemsi iu bashkua këtij delegacioni dhe u kthye në Konja,ku u prit me nderime të mëdha nga ana e Rumiut dhe nxënësve të tij.

Me gjasë Shemsi kishte qëllim të qëndronte këtu dhe ta zbuste dyshimin e nxënësve të Rumiut duke u martuar me shërbëtoren e tij Kimia.Renda e çiftit bashkëshortor ishte ngritur pikërisht përballë shtëpisë familjare të Rumiut. Mirëpo sërish ndodhi diç që e ngriti kundër Shemsit djalin e Rumiut Alauddin Shalp-in,të cilit iu bashkuan shumë të tjerë,andaj Shemsi u zhduk përgjithmonë.

Biografio i besueshëm i Rumiut Sipah Salari fletë vetëm aq që Shenmsi e kishte braktisur Konjën i mllefosur dhe ndonëse Rumiu kishte dërguar njerëz që ta kërkonin në shumë vende,askush nuk e kishte gjetur.Biografët tjerë të Rumiut janë të mendimit që Shemsin e kishte vrarë ndonjëri prej nxënësve të Rumiut, ndërsa autori i veprës Nefahatul-uns e përmend emrin e djalit të Rumiut Alauddin si vrasës së tij.Vrasja ose zhdukja ka ndodhur rreth vitit 645/1247.

Është vështirë të vlerësohet mendja dhe karakteri i njeriut i cili është shfaqur prej askund dhe është zhdukur pa lënë kurrnjë gjurmë,duke ndikuar vendosmërisht tek njëri prej dijetarëve më të shquar fetar në përgjithësi.A është e mundur që njeri si Rumiu ti nënshtrohet një mashtrimi ordiner të sajuar nga një magjistar i shkathtë?

Bota Rumiun e vlerson si njeri jeta fetare e të cilit është rrënjosur në përvojnën personale të cilën ka mundur ta përvetësojë prova e mendjes. Ne shohim se ai e pranon borxhin ndaj Shemsit në mijëra vargje prekës.Shemsi e kishte takuar Rumiun si teolog akademik dhe ligjërues të zakonshëm,ndërsa përmes kontaktit personal,mbase me disa sfera të paqarta të jetës,e kishte shndërruar atë në mistik ekstatik.

Prozaiku Rumi gjatë natës shndërrohet në lirik ekstatik i cili poezinë dhe muzikën fillom ta konsiderojë më të mirë se filozofinë dhe teologjinë,duke i quajtur madje mjete shprehëse të së vërtetës.Rumiu ishte i identifikuar në atë masë me Shemsin sa edhe përmbledhjen vëllimore të poezisë së tij mistike e titullon Divan-i Shems-i Tabriz.Në mijëra vargje në mirënjohje admiruese e pranon insprimin të cilën e kishte marrë nga ky udhëheqës mistik shpirtëror.

Sfera e përvojës mistike është mister i vulosur dyfish për të paditurin mirëpo ai duhet ta pranojë dëshminë e Rumiut për të sa do subjektive dhe personale qoftë-p.sh.,kur flet me bindje të pathyeshme se në shtëpinë e Zarkavit, ku ishin mbyllur mësuesi dhe nxënësi në intimën misterioze,e kishte gjetur thesarin shpirtëror me vlerë të papërshkruar dhe bukuri që s’mund të tregohet,si të formave ashtu edhe të domethënive.

Mund vetëm të thuhet që Shemsi ka pasë një fuqi jashtëzakonshme psikike,prandaj ka qenë i aftë të ndikojë në mendjen më të madhe të kohës.Opus magnum i përvojës intelektuale dhe poetike fetare paraqet një monument të poezisë mistike në të cilën dashuria e amshueshme dhe mendja kozmike,më sa duket,janë harmonizuar në mënyrë të përsosur.

Rumiu nuk kishte për qëllim as të themelojë sekt të ri,as ndonjë lëvizje të re.Mirëpo,ithtarët dhe nxënësit e tij e kanë formuar një grup të rëndësishëm pas vdekjes së tij,mirëpo ia dolën të zhvillojnë dhe përjetësojnë vetë,disa dispozita dhe rituale sipërfaqësore,duke u shndërruar në një komunitet dervishësh të cilët vallëzojnë.Kësulat e lëshuara dhe çakshirët e gjëra me shumë palë u bënë veshje zyrtare të grupit i cili u quajt Mevlevi.

Dervishët të cilët e synojnë ekstazën, qëndrojnë rreth,një person ngritet dhe vallzon me gishtrinjë e një dore lëshuar poshtë gjersa tjetrën e lëvizë. Në vallëzim nuk ka lëvizje para mbrapa,por vetëm në rreth,duke shkuar gjithnjë shpejtë e më shpejt.Nëse vallëzimi shoqërohet me muzikë,përdoren vetëm fyllat dhe daullet.Para kandidimit për antarsim,duhet ti nënshtrohej shërbimit të disiplinuar të tjerëve.

Sprova fillon jo të njerëzve por të shtazëve (40 ditë),me bindje që njeriu do ti shërbej më mirë shokëve nëse mund t’i shërbej me durim shtazëve.Pas kësaj ai pastron dyshemet e lokaleve të ihtarëve të varfër.Pasojnë format tjera të shërbimit të cilat zgjasin 40 ditë-sjellja e ujit,drurëve dhe kryerja e punëve të tjera të shtëpisë.

Kjo konsiderohet si shërim kundër dashurisë së njeriut për pushtet dhe priviligjet e klasave dhe kastave. Në fund vie pastrimi simbolik–pastrim nga të gjitha shtytjet e ulëta; kandidati betohet se do të përmbahet nga të gjitha veprat e ndaluara dhe atëherë i lejohet ta veshë gunën e tarikatit.

I nderuar Mullah KhalidVL,këtu në këtë temë nuk është vendi i duhur me shkëmbye mendimet tona.....hape një teme të tillë pastaj i shkruajm argumentet tona pro dhe kontra...juve i nderuar ndoshta ju njef lagjia juaj ku jetoni ndërsa mua ndoshta as lagjia ime nuk më njef,ndërsa këta burra që praktikuan metodat sufiste dhe sidomos hirësin e tij Rumin k.s. e njef lindja dhe perendimi. Mos harro se ai ishte njeriu më i njohur i kohës së tij,që i dinte të gjitha diciplinat të jurispodencës islame..sa për atë ajetin "...Sot jua përsosa fenë tuaj,e plotësova dhuntinë Time ndaj jush dhe zgjodha që Islami të jetë feja e juaj..."(El-Maide ajeti 3) besoj se i dini rrethant se ku dhe mbas cilit vendim të marrë nga profeti s.a.v.s. i u është komunikuar ajeti në fjalë...

paqe dhe resepekt nga fakiri

POETIKA SUFISTE E RUMIUT

–Pas zhdukjes së Shemsit nga Tebrizi, Rumiu u detyrua ta kërkonte një mbështetje shpirtërore tjetër në të cilën do të reflektohej fuqia intuitive e dashurisë shpirtërore.

Në fund këtë e gjeti në personalitetin e Salahuddin Faridun Zakrkubit, farkatarit nga Konja,i cili me Rumiun e kishte dëgjuar mësuesin shpirtëror Sejjid Burhanuddin Muhakkik-un.Nxënësit e Rumiut shprehnin mospajtim të hapur ndaj Salahuddinit,mirëpo kjo nuk e pengoi Rumiun që t’i ngritë raportet e tij në nivelin më të lartë shpirtëror të miqësisë me te.

Pas një jete relativisht të gjatë dhe të angazhuar pa rezervë në mësim,këshillim dhe ndihmë në profilizimin edukativ të nxënësve të vet dhe duke shkruar vepra poetike dhe në prozë mbi sufizmin,përmbajtja e cilave është bërë e pavdekshme si edhe fama e autorit,Xhelaluddin Rumi përfundoi jetën në buzë drejtuar miqve të afërt të tubuar rreth shtratit të tij të vdekjes:”Në këtë botë unë i kam dy lidhje; atë me trupin tim dhe atë që më lidhë me ju.Kur,me mëshirën e Zotit,të lëshohem në botën e vetmisë dhe ndarjes, lidhja ime me ju do të zgjatë edhe më tej.”

Vepra kryesore e Rumiut është poema e tij sufiste në gjashtë vëllime dhe 45 mijë vargje me titull Methnevi-i ma’nevi ose Mathnevia e domethënies së brendshme.Studiuesit deklarojnë se këtë vepër e ka shkruar me shtytjen e frymëzimit të tretë,pas Shemsit dhe Salahuddinit, Husamuddin Qelebiu të cilit ai përkushton këtë vepër.

Me përmbajtjen e vet kryesore të gërshetuar nga anekdota,apologjia,citate kur’anore,tradita të dërguarish, legjenda, tematikës fokloristike,rrëfimeve mistike,kjo vepër e Rumiut ka prekur të gjitha pikëpamjet dhe prespektivat e doktrinës shpirtërore të islamit.

Të gjitha segmenete e sipërshënuara përmbajtësore janë ndriçuar me dritën e gnozës sufiste dhe të mbuluar me aromën frymës ezoterike të islamit,ashtu që Methnevija në historinë e literaturës sufiste është quajtur“Kur’an i shkruar në gjuhën persiane.”Vepra tjetër e rëndësishme e Rumiut është Divani kushtuar Shemsit.

Kjo vepër është përbërë prej gazeleve dhe rub’ijjateve.Në fund të çdo poeme Rumiu e shënën emrin e vet dhe,në cilësinë e alter ego-s së tij,emrin e mësuesit të respektuar nga Tebrizi.Në shtojcë të Methnevisë dhe Divanit më vonë janë botuar 144 letra të Rumiut të adresuar dinjitarëve të ndryshëm të Konjës.

Vepra Fihi ma fihi,më së shpeshti e përkthyer në gjuhë të huaja me titull Shenjat e të Padukshmes ose Libri për të Brendshmen,është vepër në prozë e Rumiut lidhur me doktrinën,ligjërimin dhe komentimin në tema të ndryshme.

Veprën e kishte shkruar vetë rumiu,mirëpo djali i madhë, Veledi në të ka shtuar shënime të domosdoshme lidhur me këtë vepër.Përmbajtaja e veprës zgjon interes të jashtëzakonshëm si për kuptimin e të gjithë mendimit të Mësuesit nga Konja,ashtu edhe të sufizmit si fenomen i ndërlikuar shpirtëror në tërësi.

Ai gjithashtu ofron thellësi të jashëzakonshme dhe subtilitet si shtytje të rrallë shpirtërore për analiza të mëtejme lidhur me çështje të ndryshme të sufizmit të cilat do t’i shfrytëzojnë hulumtuesit e gnozës miserioze sufiste.

Në të bëhet fjalë për përmbajtjen iniciacionuse,të brendshme,gjuha e rëndë e cilës në simbolizmin e saj të thuash kufizohet me shenjat e pastërtisë metafizikë të metagjuhës hyjnore,pa dyshim del nga vetë emërtimi arab të kësaj vepre;fihi ma fihi,e që tekstualisht nënkupton; për atë që është në atë.Me sa duket Rumiu me rastin e emërtimit të kësaj vepre ka qenë drejtpërdrejt i nxitur nga një segment të vepërës Futuha të Ibni Arabiut,segment i cili pikërisht titullohet: “Kitabun fihi ma fihi ibadi’un fi me’anihil idha ‘ajente ma fihi Ire’ejte ‘d-durre jahvihi.

Kjo do të thotë:Ky është libër i cili përmban atë që e përmban,ndërsa përmban risi në domethënien e saj.Nëse e shikon më përsë afërmi atë që ndodhet në të,do të shohësh se ajo përmban margaritarë të urtësisë.”

Një pjesë të konsiderueshme të jetës së tij Rumiu e kishte kaluar në përpjekjen e vazhdueshme rreth vendosjes së vëllazërisë së vet shpirtërore (tarikati mevlevije) e cila do të duhej të ishte rruga shpirtërore e sufizmit par exellence edhe në këtë aspekt ka synuar të ofrojë definicion sa më të plotë në komentin e rrugës shpirtërore (hakika) të sufizmit që shpie në konkretizimin e plotë shpirtëror të çdo pelegrini dhe çdo udhëtari shpirtëror në shtegun e gnozës së pastër sufiste.

Thuaja në çdo segment të opusit të tij sufist Rumiu synon të ofrojë tregues validë dhe dëshmi për rrënjët e pa mohueshme islame të sufizmit,rrënjë bazat e ndara shpirtërore të cilëve rriten në humusin shpirtëror të Shpalljes Kur’anore dhe traditës së hadithit.Në këtë aspekt ai shepsh i qaset modeli të mirënjohur tradicional përmes cilit e tregon pozitën e vërtetë të Tesavvufit përbrenda mësimit të gjithmbarshëm musliman,e ai është model gjeometrik i rrethit tek i cili permetri paraqet Ligjin religjioz i cili e përfshinë bashkësinë muslimane;rrezet,të cilët nisen nga perimetri i rrethit kah mesi,simbolizojnë shtigjet shpirtërore që shpijenë në qendër në të cilën pushon ose është vendosur e Vërteta Supreme,”është gjithkah dhe nuk është askund”.

Kjo Vërtetësi Supreme në planin metafizikë krijon dy pole shpirtërore ose dy aspekte të mbi vetësisë teokozmike, e ata janë Tarikati dhe Sheri’ati,dy pole të cilët në botën e qenësisë së kushtëzuar,në çdo nivel kozmik krijojnë rrezet dhe vetë perimetrin,me kusht që,në atë rast, permetri e simbolizon emrin e Zotit Mëshiruesit si pranues universal të fuqisë qenësore së gjithmbarshme të Parimit Hyjnor, ndërkaq që rrezet simbolizojnë emrin e Zotit i Gjithmëshirshmi i cili nga brenda e përshkon çdo sferë të Qenësisë Hyjnore të emrave teofanikë të Qenësisë hyjnore(Esma’ul-xhelali) dhe rruga(Sheria) dhe Shtegu ezoterik (Tarika),mendon Rumiu, njëkohësisht, mirëpo secili në mënyrën e vet,me fuqinë e ritmit qenësor të Vërtetësisë supreme, reflektojnë Qendrën, Qendrën metakozmike të Absconditumit (i fshehur) hyjnor dhe qendrën kozmike të Deus revelusit.(zbuloni perendine).

Parakusht themelor shpirtëror me të cilin hulutuesi i gnozës autentike sufiste hyn në shtegun shpirtëror të sufizmit është ajo që Rumiu e quan një dituri tjetër.Te kjo dituri nuk mund të arrihet pa“rikthimit të shpirtit vetanak,e kjo nuk është tjetër pos tejkalim i gjendjeve vetanake ditore,që veprimin shpirtëror e shpijnë drejpërdrejt në vetë fshehtësin e brendshme të gjërave.Këtë lloj të veprimit shpirtëror e quan”shitje e mendjes dhe blerje e mahnitjes më Zotin.”

Mandje,vetë akti religjioz si i tillë për Rumiun nuk është tjetër pos një lloj mahnitje.”Më ushqe, ngase jam i uritur,dhe më vërvit,ngase koha është shpatë me dy teha!”Novioni i urisë dhe etjes(shevk) në vokabularin sufist të Rumiut,si dhe në gjuhën e sufistëve të tjerë, nënkupton mallin e zjarrtë dhe të pashuar,jehonën e brendshme të asaj Pyetjes primordiale, paraekzistenciale te Aleanca e përjetshme, Ditën e Caktuar(el-Mithak), dhe përgjigjes së çdo shpirti individual ndaj kësaj Pyetje në kuptimin e pranimit të aleancës vasale.

Pikërisht ky mall kërkon sundimin e pashmangshëm të gjendjeve të përditshme të shpirtit vetanak dhe daljen në shkëlqimin e Sferës së nëntë në të cilën pa ndalur jehojnë akordet muzikore të burisë së Aleancës para ekzistenciale e cila zgjon shpitrat e botës dhe në botë ua fton kujtimin e gjallë për Ditën e Caktuar.

Vetë tejkalimi do të ishte akt shumë i mundimshëm ekzistencial sikur shpirti i sufiut të mos ishte bartur në krahët e padukshëm të muzikës shpirtërore të sema-s,e cila e zgjon vetëdijen, e fton urtësinë ndriçuese dhe diturinë sipas cilës sufiu i njeh jehonat e muzikës së përjetshme që dalin nga buria e përmendur dhe derdhet anë e mbanë botëve të Qenësisë,por jehonën e saj e dëgjon vetëm ai që posedon vesh të Salikut,udhëtarit shpirtëror i cili shkon në Sinajin mistik,nxiton te Tenda e takimit dhe digjet nga malli për ta shkiuar fytyrën e të Dashurit.

Përgjigja me kohë ndaj thirrjes së Zotit e liron sugiun nga dhembja e padurueshme të cilin Rumiu, shpesh e krahason me dhembjen të cilën e shkaktojnë mundimet e nënës gjatë lindjes: “Shikim i lëshuar në berndinë e vetësisë tënde do të shkatojë dhembje,ndërsa durimi i kësaj dhembje do të dërgojë në anën tjetër të perde dhe tutje.”

Ngritja shpirtërore në kuptimin e tejkalimit të gjendjeve të përditshme shpirtërore në rrugën e sufizmit,sipas mendimit të Rumiut,realizohet në nivel të dyfishtë ekzistencial; kozmike dhe psikologjike.

Në këtë latësim sufiu kalon nepër gjendje dhe pozita të shumëllojshme shpirtërore,të cilat shpesh i quan “shkallë”,ndërsa kjo në gjuhën e tij simboliste nujk është tjetër pos qenësi e njeriut ose qenia e njeriut të cilin sufiu synon ta tejkalojë dhe ta arrijë anën tjetër të qenies së vet kozmo-historike/qenësisë.

Duke e përshkruar këtë “shkallë shpirtërore”, Rumiu thuaja rregullisht synon ta krahasojë me udhëtimin e natës dhe lartësimi në vertikalen e vet të Pejgaberit të Islamit,lartësim i cili në historinë muslimane quhet mi’raxh.Lartësimi i përmendur domosdo nënkupton drejtim të dyfishtë,si edhe në rastin e Pejgamberit s.a.v.s.,do të thotë nisje prej jashtësisë së ngrysur kozmike drejtë brendisë së ndritur të qenies vetanake të ndritshme drejt Krijuesit të botëve.

Ky edhe ka qenë qëllimi kryesor i udhëtimit të natës nepër sferat qiellore i Pejgamberit; kjo,gjithshtu,paraqet cakun e fundit të çdo sufiu i cili në lartësimin e vet shpirtëror kalon nëpër gjendjet dhe pozitat e radhitura shpirtërore – që nuk është tjetër pos shenjë për horizonete koncetrike qiellore të astonomisë tradicionale-do të thotë nepër sferat qiellore,duke synuar të ngjitet deri te vetë Prania Hyjnore.

BESIMI DHE FILOZOFIA

- Rumiu si filozof i religjionit qëndron shumë lartë se të gjithë mendimtarët në historinë e mendimit musliman të quajtur hukama.Ai nuk ka sajuar ndonjë shqyrtim sistematik as për filozofinë as për teologjinë,as është përpjekur të sajoj një sistem të metafizikës qoftë spekulative os e mistike.

Nuk mund të vendosim krahë përkrahë me el-Farabiun,Ibn Ruzhdin, Ibni Sinën dhe as el-Gazalin.Ai as që ka pretenduar të krahasohet me ta pos,ndoshta me Gazalin i cili kishte sprovuar vetën në sintezën monumentale të teologjisë islame dhe misticizmit duke synuar të tejkalojë humnerën midis tyre.Rumiu është pasardhës i monoteizmit etik të profetëve izraelit i cili kishte kulmuar në kohën e sundimit islam por,në momentin kur kjo trashëgimi shpirtërore kishte arritur te ai,tani më ishte plotësuar me idetë heleniste.

Mirëpo,ai thellon dhe zgjeron gjithë këtë trashëgimi;nuk i përket asnjë shkolle asnjë sekti,e pranon atë që e konsideron të vërtetë,e mohon atë që i duket e gabuar, pavarësisht sa e rendësishme qoftë kjo pikëpamje.Studimi i përkushtuar i Methenvi-së së tij e prezenton atë jo si eklektik mesatar,por si njëri me pikëpamje të caktuar për botën; është i bindur fortë në unitetin bazë të realitetit dhe shfaqjes, çdo tezë dhe atitezë zgjidhen në lëvizjen përparimtare progresive të jetës.Lidhur me dialektikët fletë me përçmim,mirëpo nuk i ikë dialektikës për ta vërtetuar tezën.

Kur e shqyrton një gjeni siç është Rumiu,njeriu është gjithnjë i vetëdijshëm për padrejtësinë që i është shkaktuar;ajo më e mira që e ka deklaruar frymon jetë,gjersa një analizë intelektuale e jetës siç mendon Gëte,është si gjethë i vjeshtës të cilin e largon druri i gjelbëruar.Gjithsesi,ndonëse kjo vdekje është inerte dhe për të gjitha nanlizat dhe teoritë intelektuale,ose të paktën disa e konfirmojnë “ndjenjë”,ne nuk mund t’i mohojmë as të parën as të dytën-ngase është fjala për dy pikëpamje të së njëjtës.

NATYRA E EKZISTENCËS DHE EVOLUCIONIT

– Baza e ekzistencës së përgjithshme është shpirtërorja. Nuk është lehtë të definohet domethënia e termit “shpirtëror”,posaçërisht kur është fjala për pikëpamjen e Rumiut ndaj botës.Për te baza e qenies është e ngjashme me atë që e ndjemë në vete si shpirt ose ego.Numri i pafund i ego-ve që dalin nga Ego Kozmik paraqesin tonalitetin e ekzistencës.Madje edhe materia është shpirtëzuar.

Mendimtari i cili është më i afërt i lidhur me Rumiun është Leibnizi,i cili disa shekuj pas Rumiut e kishte kuptuar ekzistencën si ego të panumërta në nivele të ndryshme të vetëdijes.Edhe Rumiu,si Leibnizi beson se Zoti është një monadë universale kozmike.Nuk ekziston materia pa jetë, edhe materia është e gjallë, ndonëse në një nivel më të ulët si qeniet – “toka dhe uji,zjarri dhe ajri janë të gjallë në sytë e Zotit, ndonëse para nesh paraqiten si të vdekur”.

Në tërë filozofinë spekulative pikënisje është postulati i paargumentuar,kështu është edhe në rastin e sistemit të Rumiut. Duke e konsideruar ekzistencën si shpirtërore në procesin e krijimit,ai niset nga bindja në evolucionin retrograd(prapambetje).Nuk ka koment të kënaqshëm i cili do të zgjidhte përse Shpirti i pafund, vetekzistues, vetmjaftues duhet të fillojë lëshimin e egos deri në nivelin më të ultë të vetëdijes dhe djenjës.

Judaizmi,krishterimi dhe isalmi e kanë futur fenë në kreacionin ex nihilo si akt i vullnetshëm i Krijuesit në një moment të caktuar kohor. Sipas mendimit të Rumiut nuk ka kreacoin në kohë,ngase edhe vetë koha është e krijuar,ajo është kategori e vetëdijes mistike,në anën tjetër,depërton në bazën shpirtërore të qenjës kurse realitetin e pranon si jo hapësinor dhe jokohorë.

Këtu vërejm ndikimin e neoplatonizmit i cili e zëvendëson nocioni teologjik islam të krijimit në kohë.Në vend të kreacionit në kohë e kemi paraqitjen e përjetshme të egos.Në shumë vende Rumiu ka përsëritur qëndrimin e tij mbi përjetësinë e shpirtrave – “Unë kam ekzistuar kur nuk ka pasur as emra,as gjëra të emërtuara”.

Këtu e shohim duke bërë vetëm një hap drejt Plotinit duke pranuar se ekziston emanacioni në vend të krijimit në kohë,dhe kështu befas ndodhë bashkë me të.Duke filluar nga evolucioni retrograd fillimisht i paqartë,devolucionit,ai bëhet evolucionist aktiv.Të gjitha qeniet kanë dalur nga Zoti me një lloj të shkëlqimit të Shpirtit Hyjnor, mirëpo çdo qenie(ego)e detyruar nga domosdoja i kthehet burimit të vet.

Impulsi të cilin Rumiu e quan dashuri bëhet princip i evolucionit të gjithë ekzistencës.Në aspektin fenomenologjik ekzistenca është e shkallëzuar,ego në një shkallë është më i lartë ose më i ultë në realizimin e vetvetes.Esenca e të gjitha egove ose monadave është spirituale dhe mund të quhet Hyjnore, ngase të gjitha kanë dalur nga principi i njejtë Hyjnor.

Teza për rënien e Ademit është riinterpretuar në metafizikën e Rumiut; gjendja parësore prej cilës është braktisur nuk ka qenë parajsa tradicionale me kopshte dhe përroska,por një bazë unike e Zotit.Rënia nuk ka të bëj vetëm me njeriun ose mos bindjen e Ademit dhe Havës,por ky është fenomen universal kozmik.

Dikush do të mund të deklaronte në mënyrë metaforike që monadat brenda mbretërisë materiale,bimore dhe shtazore,në të vërtetë janë engjëj të rënë të cilët e synojnë themelin origjinar Hyjnor.Pohimi që gjithçka e natyrshme tenton ti kthehet burimit aplikohet në çdo gjë ekzistuese.

Që te mendimtarët grekë e hasim idenë e evolucionit biologjik të shpezëve,shtazëve dhe njeriut të cilët gradualisht diferencohen dhe zhvillohen nga peshku falë ndryshimeve të ambientit dhe nevojave të adaptimit,mirëpo këtë spekulim kur nuk e kanë zhvilluar më larg as mendimtarët materialistë si Demokriti as idealistët dhe realistët,si Sokrati, Platoni dhe Aristoteli.

Në tërë historin e filozofisë Rumiu është një nga mendimtarët më të shquar të evolucionit; ai nuk është evolucionist mekanik apo biologjik si Darvini dhe Spenseri por është më i afërt me evolucionin kreativ të Berksonit.Për Rumiun Zoti është bazë dhe qëllim i gjithë ekzistencës,ndërsa jeta është gjithandej aktivitet i cili e synon këtë qëllim.Rumiu na tregon përse jeta është kreative dhe evolotive,dhe e përcakton natyrën e impulsit kreativ.

Këto qëndrime të veta Rumiu i paraqet me një gjuhë e cila pjesërisht është në pajtim me qëndrimin e evolucionistëve materialist dhe biologjik.Si ata edhe ky deklaron që jeta është zhvilluar nga materia, mirëpo për te materia që nga zanafilla është esenialisht dhe potencialisht shpirtërore.

Kjo eliminon problemin e mungesës së jetës dhe qëllimit të materis e cila prej vetes zhvillon bërzhamën e jetës e cila është në nivelin më të ulët dhe fillestar është e ndryshueshme dhe synon qëllimin e vet.”Një kohë kam qëndruar pezull në hapësirë si atomi i pluhurit pa vullnet, pastaj hyra në mbretërinë inorganike të materies.

Duke kaluar në mbretërinë bimore, e humba ndjenjën për luftë në fushën materiale.Pastaj hyra në mbretërinë shtazore duke harruar periudhën e mëparshme,duke ndjerë vetëm nxitjen istiktive dhe të pavedtëdijshme ndaj rritjes së bimëve dhe luleve, posaqërisht në pranverë,të tillë çfarë e ndjen foshnja ndaj nënës.Duke u ngjitur nepër shkallët e botës shtazore u bëra njeri i frenuar nga nxitja kreative e Krijuesit.Vazhdova ecjen prej një mbretërie në tjetrën duke zhvillur mendjen dhe duke forcuar organizmin...”

Islami teologjik si dhe krishterimi besojnë në krijimin e unverzist në kohë.Besohet që shpirtrat janë krijuar me lindjet e individëve, ndonëse janë caktuar të jenë të pavdekshme dhe të mbetën përgjithnjë në Parajsë apo Ferr.Mirëpo Rumiu mendon se kategoria e kohës nuk mund të aplikohet në mbretërin e shpirtit,kështu që çështja e krjimit të ego-s në kohë është e parëndësishme.Për te si edhe për Gazaliun koha dhe hapësira janë kategori vetëm të vetëdijes fenomenale.

Lidhur me hapësirën Rumiu thotë:”Ti jeton në hapësirë,mirëpo realiteti yt është jashtë hapësinor; mbylle derën e shitores tënde dhe hape në rrugën tjetër,në atë të cilës i përket shpirti i vërtetë jashtë hapësinorë.Baza e këtij univerzumi hapësinorë është jashtë hapësinore; hapësira është kreacon fenomenal i asaj që vetvetiu nuk është hapësinorë.”

Karakteristikë e përgjithshme e Rumiut është se fillimisht shfrytëzon argumente logjike dhe filozofike dhe pastaj përpiqet ta ndriçojë vetëdijen e lexuesit me krahasime dhe analogji. Kështu, p.sh.,në një vend ai sqaron që në një hapësirë mund të ketë shumë llamba që ndriçojnë por drita që emanon(rrezaton) prej tyre dhe i përfshinë të gjithë ato e rrënon iluzionin e ndarjes.

DASHURIA

– Islami është trashëgimtar i pikëpamjes profetike izraelite, ai e konteston mendimin helenist duke inkorporuar me disa elemente të tij dhe duke mohuar të gjitha kundërshtuese me ideologjinë e tij.

Ai e sintetizon mendjen,dashurinë dhe ligjin,duke intergruar aspektet më të larta dhe më të ulta,por pa i mohuar tërësisht ato të ulta veç duke i transformuar.Krejt kjo nënkupton nënshtrimin ndaj vullnetit të Zotit i cili nuk është qëndrim pasiv i bindjes por përpjekje e vullnetshme që njeriu të harmonizohet me Realitetin Suprem qendra e të cilit është Zoti.

Në kaptinën e parë të Kur’anit Zoti i cili është si mendim i cili e mendon veten, si te Aristoteli, as është pikë kulmore e piramidës ideore të Platonit,por është vullnet krijues i vetëdijshëm dhe i përhershëm.

Atributet themelore të Zotit të paraqitur në këtë sure janë:1.Rabbil-alemin(Zot i të gjitha qenieve).2.Rahman dhe Rahim (Dashuri krijuese dhe Dashuri mëshiruese) dhe 3.Malikin Jevmiddin (Zot i ditës së Gjykimit).Këtu shihet që dashuria është para ligjit dhe drejtësisë prandaj është më e rëndësishme për natyrën e Zotit i cili është realiteti suprem.

Kritikët perendimor të Islamit kanë mëtuar ta kuptojnë islamin burimor më tepër si bindje e pakushtëzuar e vullnetiti të Zotit se si qëndrim i Dashurisë së madhe ndaj Tij. Ata harrojnë se kjo bindje duhet ti kthehet qenies e cila është qenësisht dashnor;si Rahman, Ai krijon nga Dashuria, si Rabb,Ai mban gjithçka me Dashuri, ndërsa si Rahim Ai falë nga Dashuria.

Është i gabuar interpretimi i islamit që thotë se nocioni i Dashurisë për Të është i huaj dhe se është pranuar nga krishterimi,kufjitë dhe metafizikët mistikë. Është fakt që mistikët mendimtarët si Rumiu e kanë shqyrtuar kuptimin e dashurisë duke e bërë jo vetëm themel të jetës fetare dhe etike,por i kanë dhënë domethënie kozmike.

Në Kur’an pohohet që Zoti ia imponon vetvetes Dashurinë(El-Enam,99) dhe se ajo përfshinë çdo gjë.(El-Araf,156).Një jo musliman e kishte pyetur Pejgamberin ku do të jetë ferri nëse parajsa mbulon gjithçka ekzistuese.

Thuhet se ai ishte përgjigjur: ”Ku është nata kur agon?”(do të thotë kur Dashuria Hyjnore shfaqet do të shpallet si mbulim i gjithë ekzistencës).Domethënia kozmike e Dashurisë do të mund të nxirrej nga mësimet kur’anore, mirëpo kjo kërkon njohjen e shkollave të tjera të mendimit në mënyrë që ti ndihmojë mendimit musliman në shqyrtimin e saj.

Kur bëhet fjalë për teoritë dhe spekulimet mund të zbulojmë nocione specifike paraislamike te Rumiu.lidhur me këtë mund të citohet një fragment nga libri Metafizika e Rumiut e Abddulhakimit, ku thuhet: “Nëse është fjala për teorinë e dashurisë,një pjesë të argumenteve dhe qëndrimeve të tij do të mund të përcillej deri te Platoni i cili ka ndikuar vendosmërishte në misticizëm-si atë islam ashtu edhe atë të krishterë-me komentimet e tij të realitetit jashtëshqisore si dhe Erosit (Dashurisë) si fuqi kozmike.

Dashuria e Rumiut si një përvojë nuk ka qenë produkt i asnjë teorie, andaj nuk mund të jetë objekt i kritikës.Mirëpo aparati kuptimor që e zbaton në filozofimet mbi dashurinë kërkon që ajo të kuptohet në lidhjet e veta historike...

Nevtoni e ka sqaruar lëvizjen e trupave qeillor me shtytjen fizike të graviteti,Kanti e ka publikuar torinë kozmike për ta sqaruar prejardhjen e trupave qiellorë nga avulli i zjarrët, Hegeli e ka sqaruar dinamizmin e vazhdueshëm të Natyrës dhe Mendjes si zhvillim dialektik në kohën e Absolutit të përhershëm,Darvini e ka publikuar qëndrimin biologjik për krijimin e llojeve më të larta me nxitjet e luftës për ekzistencë dhe përshtatje të ambientit,ndërsa pikëpamja e Rumiut mbi evolucioni i përfshin të gjitha teoritë parciale dhe fragmentare dhe krijon prej tyre një sintezë madhështore.

Rumiu ka pasë një pikëpamje intuitave mbi tërheqjen gravituese të atomeve dhe masave të materieve mirëpo në vend të dinamikës mekanike ai i sqaron me dashurinë si impuls fundamental pre cilit burojnë këto tërheqje:” Të gjitha atomet në kosmos tërheqen mes vete si dashnorët.Trupat qiellor e tërheqin tokën në një përqafim mirëseardhës.Në bazë të kësaj tërheqje kozmike toka qëndron e varur në hapësirë si një llambë,ndërsa nga të gjitha anët e tërheqin njësoj fuqi të ndryshme,duke mos i lejuar të zhduket në hapësirë, sikur kupa qiellore të ishte e magnetizuar ndërsa brenda saj të jetë e veruar një copë e hekuri me një fije të padukshme”.

Religjioni i filozofit mistik si Rumiu është universal dhe nuk mundet të mbyllet brenda çfarëdo kufiri ortodoks ose dogmatik.Religjoini i tij është besimi i ndonjë komuniteti të veçantë,por është religjon universal,sepse është religjion i universit.Ai është religjion i yjeve që ndriçojnë, përenjëve që gurgullojnë dhe drunjëve që ritën.Ai që beson,besimi, intuita dhe prakitka e të cilit janë në harmoni me këtë e ka arritur të vërtetën.

Nëse është i vërtetë,religjioni nuk është besimi i verbër në diç të panjohur dhe të pakuptueshme,por realitet prezent i perceptuar dhe përjetuar Univesi sipas Rumiut është mbretëria e Dashurisë.Në krahasim me Dashurinë ligji dhe mendja janë fenomene dytësore.Të menduarit racional e pason krijimin dhe nuk është pararendës i tij.

Ndikim i thellë i Rumiut që ka vazhduar me shekuj,në kohën tonë e ka dhënë një nxënës të kalibrit intelektual dhe gjeniun poetik Ikbalin.

Shakqet e këtij ndikim do të mund të përkufizoheshin si vijon;ai ka qenë njeri i cili,si profetët dhe të shenjtit nuk ka pranuar besimin nga dora e dytë dhe i është qasur përvojës vetanake,do të thotë asaj që është më bindëse se çdo argument logjik dhe prcepcion shqisor, Rumiu është mendimtar i evolucionit i cili ekzistencën nuk e kupton në mënyrë statike por dinamike.Sipas tij gjithë lëvizjet janë prej Zotit dhe drejtë Zotit.

Për Rumiun jeta në të gjitha nivelet është realitet i përhershëm; nuk është jeta iluzion, por vdekja.

Qëllimi i jetës është një jetë më e mirë dhe më e lartë.

Ndonëse ishte njëri prej mistikëve më të mëdhenj të kohës ai nuk i është ekspozuar mundimve dhe nuk e ka praktikuar vetshkatërimin.Ai nuk kërkon prej njeriut ta ngrehë veshjen në mënyrë që të mos laget,por dëshiron që ta zhytim me mijëra herë në detin e jetës.Ai kërkon luftë për ngadhënjim shpirtëror dhe jo ikje nga sprovat e jetës.

Natyra e këti shkrimi na detyron ta përfundojmë këtë pasqyrë të shkurtër të pikëpamjes së Rumiut ndaj jetës me vështrimin lidhur me njeriun e Zotit dhe kërkimin e Zotit brenda vetvetes:” Njeriu i Zotit është i dehur pa verë dhe i ngopur pa ushqim.Ai është i goditur nga mrekullia dhe nuk interesohet për ushqim dhe fjetje.Ai është mbret me veshje dervishi.Ai është thesar i gjetur në rrënjoja.

Njeriu i Zotit nuk është i sajuar prej katër elementeve toka,ajri,uji dhe zjarri por është oqean i pafund i shpirtit.Qielli i tij përmban shumë diej dhe hëna.Ai e arrin të vërtetën nga Zoti dhe ji nga librat sepse qëndron mbi besimi dhe herezi,mbi të drejtën dhe të gabuarën.Njeriun e tillë të Zotit unë e kërkoj dhe e gjej!”Këtu Rumiu bën fjalë për njeriun ideal i cili është fshehur në secilin prej nesh. Qëllimi i jetës është të arrihet kjo përsosmëri.

Personaliteti dhe opusi i tij fshehin një kërshëri si për filozofët e religjonit epistologët dhe metafizikët,ashtu edhe për mistikët.Asnjë filozofi dhe shkencë bashkëkohore nuk ka mundur ta injoroj gati një shekull në mendimin filozofik dhe shkencor ka dominuar nocioni i evolucionit i cili është përgjegjës për sabotimin e religjioneve të kaluara dhe mendimit mbi krijimin dhe i cili ka rezultuar me skepticizëm dhe agnozticizëm.

Teologjia nga ana e saj është përpjekur ta ruaj vlerën e religjionit duke pranuar evolucionin universal si fakt të pamohueshëm dhe duke i përpunuar bindjet dhe dogmat e vjetra. Rumiu kësaj pune i është qasur gjashtë shekuj më herët,si shembull i ndritshëm për të gjithë ata që dëshirojnë ta pajtojnë religjionin me fiozofinë dhe shkencën.

Rruga më e shkurtër drejt të Zotit

Ashtu si bota e jashtme, edhe bota shpirtërore është një fushë e paanë meditimi.

Ky tregim i Mevlanasë e shpreh shumë bukur rëndësinë e vetëkontrollit, pra të meditimit rreth botës së brendshme:
“Një sufi shkoi në një kopsht të zbukuruar për t’u thelluar në meditim dhe për të fituar hare në zemër. Ai u shkri fare përpara stolive të shumëngjyrshme të kopshtit. Ai mbylli sytë dhe filloi të meditojë dhe të bëjë murakabe. Një njeri indiferent që u gjend aty kur e pa sufiun me sy të mbyllur, kujtoi se ai ishte duke fjetur. Ai u habit me të dhe u mërzit. Ai i tha sufiut: – Ku e gjete dhe ti të flesh?Hapi sytë dhe kundro vilat e rrushit, pemët që kanë shpërthyer lule dhe barin që bleron. Vështro veprat e mëshirës së Zotit!

Sufiu iu përgjigj: – O indiferent! Dije mirë se vepra më e madhe e mëshirës hyjnore është shpirti. Çdo gjë tjetër mbetet në hije përpara kësaj vepre të madhe. Një përrua gjarpëron mes pemëve.Në ujin e tij të pastër ti sheh pasqyrimin e pemëve që ndodhen në dy anët e përroit... ato që sheh të pasqyruara në ujë, janë një kopsht vreshti i fantazuar.Vreshti dhe kopshti i vërtetë gjendet në shpirt,sepse shpirti është vendkundrimi hyjnor. Po qe se ato që janë në këtë botë nuk do të ishin pasqyrimi i asaj selvie të hareshme nga bota e shpirtit, Zoti nuk do ta kishte quajtur më kot këtë botë fantazie si vendi i mashtrimit. Në ajetin 185 të sures Ali Imran thuhet:“...

Jeta e kësaj bote nuk është gjë tjetër përveç se përjetim mashtrues.”Ata që janë indiferent dhe që e pandehin këtë botë parajsë dhe thonë “Bota është parajsa”, janë njerëzit që mashtrohen pas pamjes së jashtme të këtij përroi. Ata që qëndrojnë larg vreshtit dhe kopshteve të vërteta, pra larg evlijave, jepen pas kësaj fantazie dhe mashtrojnë vetveten. Një ditë gjumi i indiferencës (gaflet) merr fund dhe sytë hapen për të parë të vërtetën absolute. Po ç’vlerë ka kundrimi i asaj panorame në frymëmarrjen e fundit? Sa i lumtur është ai njeri, shpirti i të cilit ka thithur aromën e së vërtetës së këtij vreshti, përpara se të vdesë...”

Vetkontrolli (murakabe) është rruga më e rëndësishme për të mbërritur tek Zoti dhe
për të shtënë në dorë diturinë, kulturën shpirtërore, enigmat dhe urtësitë. Madje ajo është njëra nga rrugët më të vyera dhe më të begatshme në përparimin shpirtëror në tasavuf.
Besimtari që dëshiron të bëjë vetëkontroll (murakabe), së pari përgatitet me zemër për
këtë gjë, ulet në tokë si të ishte duke falur namaz dhe përkul kokën drejt gjunjëve. Duke e përqendruar të gjithë vëmendjen e tij në këtë mënyrë, ai i drejtohet Zotit dhe në këtë gjendje shpirtërore mediton me besimin se “Zoti më sheh çdo moment dhe është çdo çast së bashku me mua,madje është më afër se sa jam unë me veten time.” Në përfundim drita hyjnore që rrethon çdo gjë, fillon të rrjedh edhe drejt shpirtit të tij.

Muhammed Hadimi, shprehet se vetëkontrolli (murakabe) mund të kryhet edhe rrugën e lidhjes shpirtërore (rabëta), si rezultat i së cilës shfaqen edhe disa urtësi hyjnore.

Në këndvështrimin e të pasionuarve vetëkontrolli (murakabe) është rruga më e shkurtër
që e afron personin me Zotin. Kështu të drejtohesh me zemër drejt Zotitështë më e
rëndësishme dhe më me efekt se sa t’i drejtohesh Atij me organet e tjera të trupit. Pasi çdokush mund t’i drejtohet çdo çast Zotit të tij me zemër. Aq më shumë që në rast pleqërie dhe sëmundjeje puna me organet e trupit bëhet më e vështirë.

Të urtët kanë thënë:“Të jesh qoftë një frymëmarrje të vetme me Zotin dhe në vetëkontroll (murakabe) me Të,është më sublime dhe e rëndësishme sesa të zotërosh mbretërinë e Sulejmanit.“Sipas asaj që na ka njoftuar Profeti (s.a.s.) , ditën e gjykimit Zoti ka për t’i gostitur disa nga robërit e Tij me hijen e Arshit atë ditë kur nuk ka hije tjetër përveç saj. Njëri nga këta fatlumë është edhe besimtari që qëndron vetëm, në vende pa njerëz, dhe kujton Zotin aq sa nga sytë nisin t’i pikojnë lot.

VETKONTROLLI

Murakabe është të jetosh në vetëdijen e përshkruar në hadithin e famshëm të Xhebrailit:“…Ihsan do të thotë të jesh rob i Zotit sikur ta shihje me sytë tuaj, sepse megjithëse t’i nuk e sheh Atë, Ai të sheh ty…”

Të arrish përkryeshmërinë në Islam dhe në besim, varet nga arritja e konsistencës së ihsanit. Për të përjetuar gjendjen e ihsanit duhet që të jemi të vetëdijshëm që Zoti na sheh përherë, ta kontrollojmë vetveten në mënyrë të vazhdueshme me vetëkontroll (murakabe) dhe të rregullojmë sjelljet dhe veprimet tona në varësi të këtij kontrolli shpirtëror.Gjithashtu është e domosdoshme që në zemrën tonë të mbajmë përherë të gjallë të vërtetën që Zoti është afër nesh më shumë sesa jemi ne me veten tonë.

Kur në zemër përjetohen këto ndjesi atëherë njeriu ka kaluar nga besimi në ihsan. Ai tani i kryen të gjithë veprat e mira me një shpirt të mbushur plot me përshpirtshmëri dhe frymëzim duke u zhytur në shijen shpirtërore të meditimit rreth Kuranit, gjithësisë dhe njeriut.

Mistikët islamë (mutasavuf) mësohen të meditojnë rreth disa ajeteve përpara se ta lexojnë të gjithë Kuranin në mënyrë medituese. Për këtë arsye përzgjidhen edhe ajetet që ndikojnë më shumë në botën shpirtërore të njeriut dhe që e forcojnë më shumë ndjenjën e të qenit bashkë me Zotin dhe të dashurisë ndaj Tij. Në Nakshibendizëm vetëkontroll (murakabe) quhet meditimi i thellë rreth këtyre ajeteve.

Vetëkontrolli (murakabe) ka katër nivele:

1 . Murakabe rreth Njësisë së Zoti

Në këtë vetëkontroll meditohet rreth “suresë Ihlas”. Meditohet rreth njësisë së Zotit që është i cilësuar me të gjithë atributet e përsosura dhe larg çdo lloj të mete dhe ceni si dhe të mendosh që në të derdhet frymëzim drejt zemrës.

Kuptimi i ajeteve përfytyrohen duke mos anuar drejt antropomorfizmit.Vetëm mendohet se Zoti është i cilësuar me këto atribute. Kur përfytyrimi dobësohet, lexohet sërish ajeti fisnik dhe bihet sërish në meditim.Për sa kohë e kryen këtë gjë tek besimtari shtohet ndjenja e ihsanit dhe fillon të marr hise nga marifetullahu.Në suren Ihlas ne na kujtohet me esencën e saj fakti se Zoti është i Vetëm dhe nuk ka bashkëshort, as të ngjashëm me Të.Unikaliteti i takon vetëm Atij.

Në këtë botë nuk ekziston asnjë shprehje e Individualitetit të Zotit.Atributi i Tij është“Nuk ngjason asnjë krijesë me Të”, pra nuk përngjan me asgjë që ka një çast fillimi. Cfarëdo që na shkon ndër mend nga universi, Individualiteti i Zotit është më superior se ajo gjë.Zoti është transcendent (muteal), pra ai është në një mrekullueshmëri shumë më të lartë nga ajo me të cilën ne mund ta njohim atë, të cilën mendja e njeriut e ka të pamundur ta perceptojë.

Zoti është “Samed” që do të thotë se Ai nuk ia ka nevojën askujt dhe asgjëje, ndërsa çdo gjë ka nevojë për Të.Të gjithë fuqitë në gjithësi i përkasin Zotit.Njeriu duhet ta kuptojë dobësinë e tij duke medituar rreth fuqisë dhe madhështisë së Zotit dhe duhet t’i dorëzohet Atij me gjithë qenien e tij. Duke u zhveshur nga egoja dhe duke kuptuar dobësinë e tij, ai duhet të thotë përherë “Aman o Zot!” dhe duhet të përpiqet që të shndërrohet në vendin ku shfaqen atributet e Zotit.

Tevhidi, pra Njësia e Zotit nuk pranon ndarje, ortakëri dhe ndarje në numra dhe në copë.Për këtë arsye Zoti ynë nuk ka të lindur, nuk ka lindur prej kujt dhe asnjë gjë nuk është e barabartë dhe ekuivalenti i Tij.Pra Zoti nuk është atë, nënë dhe bir ashtu siç pohojnë të krishterët, sepse akideja e tevhidit nuk duron asnjë lloj ortakie, sepse ai që lind ndahet në pjesë dhe ajo që ndahet në pjesë asgjësohet.Edhe ajo që lind prej tij ka të njëjtin fat me atë që e lind atë.

Lindja i përket qenieve të përkohshme që nuk ekzistojnë në përjetësi dhe është një nevojë që të lindin brezat e ri.Një nevojë e tillë do të ishte një mangësi dhe një cen për Zotin që ka mbledhur në Individin e Tij të gjithë përsosmëritë dhe është Unik (ehad), nuk ia ka nevojën askujt (Samed) dhe ekziston pashmangshmërisht(vaxhibu’l-vuxhud).

Ai është larg çdo lloj mangësie dhe ceni. Shkurtimisht zemra që është qendra e meditimit dhe ndjeshmërisë duhet t’i ndjejë thellëshfaqjet e gdhendjeve të fuqisë hyjnore dhe shfaqjet e madhështisë së saj dhe në çdo çast duhet ta lavdërojë Atë.

2. Vetëkontrolli (murakabe) i bashkëqendrimit (maijet)

Në këtë nivel meditohet duke menduar thellë rreth kuptimit të ajetit fisnik “Kudo që të
ndodheni, Zoti është së bashku me ju.”(Hadid, 4).

Kjo situatë sjell në zemër një gjendje ndërgjegjësimi.Njeriu nuk mbet në asnjë mënyrë dhe asnjë çast përjashta diturisë dhe mbretërisë së Zotit.

Nuk mund të qëndrohet përjashta dijes së Zotit kudo që të gjendesh si në fund të tokës,ashtu edhe në lartësitë më të mëdha të qiellit.Rrahja e zemrës, frymëmarrja, të parët, të dëgjuarit dhe puna e rregullt e organeve të tjera vërtetojnë se Zoti është përherë me robërit e Tij. Kur vjen momenti i vdekjes, Zoti ua heq atyre këto mundësi dhe atëherë ata vdesin.

Zoti thotë:“A nuk e di ti, se Zoti di çdo gjë që është në qiej dhe në Tokë?! Nuk ka bisedë të fshehtë midis tre vetave, që Ai të mos jetë i katërti; as midis pesë vetave e që Ai të mos jetë i gjashti; as kur janë më pak, as kur janë më shumë, që Ai të mos jetë me ata, kudo që të ndodhen; Ai në Ditën e Kiametit do t’i njoftojë ata se çfarë kanë bërë, se, me të vërtetë,Zoti di çdo gjë!” (Muxhadele, 7)

Zoti është miku më i afërt i njeriut. Ai është më afër njeriut edhe se njerëzit e familjes së tij në sajë të dijes së Tij,fuqisë së Tij,me Individualitetin e Tij apo nëpërmjet administrimit meanë të melekëve. Të afërmit i dinë njeriut vetëm pamjen e jashtme dhe meqë nuk mund ta ndihmojnë në çdo gjë edhe nuk mund t’ia zgjidhin shumë halle dhe probleme që ka.

Lëre më në çastin e vdekjes... Ja atëherë njeriu nuk ka më të afërt se sa Zoti. Në ajetin fisnik thuhet:“Atëherë, përse kur (dikujt) i vjen (shpirti) në grykë para syve tuaj, ndërkohë që Ne jemi më afër atij se ju, por ju nuk e vini re.” (Vakia, 83-85)

Ja se si ua tërheq vërejtjen Zoti robërve të Tij që harrojnë se Ai gjendet pranë tyre në çdo çast dhe nuk janë të ndërgjegjshëm për këtë gjë.

“Ata fshihen nga njerëzit, por nuk fshihen dot nga Zoti. Ai është pranë tyre edhe natën, kur trillojnë gjëra me të cilat Ai nuk është i kënaqur. Se Zoti përfshin (me dijen e Tij) gjithçka që ata bëjnë.” (Nisa, 108)

Njeriu që kupton se Zoti është së bashku me të përherë dhe i sheh punët që ai vepron,
distancohet nga mëkatet dhe tregohet i kujdesshëm për veprimet e tija.

3. Vetëkon trolli (murakabe) i afërsisë.Në këtë nivel mendohet rreth ajetit fisnik “Ne jemi më afër tij se damari i qafës.” (Kaf,16). Zoti është afër nesh më shumë se sa jemi ne me veten tonë. Ai di mendimet, qëllimet dhe ndjesitë tona.

Zoti di të gjithë mendimet dhe vendimet që i vjen në zemër njeriut në mënyrë të
fshehtë, madje edhe ato që nuk i dinë melekët e caktuar me regjistrimin e çdo fjale që thuhet,sepse Ai ka krijuar mendimet ashtu siç ka krijuar çdo gjë tjetër.

A nuk e din Krijuesi çdo gjë?Nuk është e mundur që njeriu që mendon siç duhet këtë të vërtetë të mos dridhet dhe të mos kërkoj të llogaris veten se ç’ka bërë! Në qoftë se njeriu mund ta gjallërojë kuptimin e këtij ajeti ashtu siç duhet në mendjen dhe në zemrën e tij, nuk guxon të thotë asnjë fjalë të vetme me të cilën Zoti nuk është i kënaqur dhe madje as do t’i shkojë ndërmend asnjë mendim që Zoti nuk do ta pranonte. Mjafton vetëm ky ajet fisnik që njeriu të jetojë çdo çast në devotshmëri dhe të ndjehet përherë vigjilent nga frika e marrjes në llogari.

Në suren Enfal Zoti na bën të ditur se Ai gjendet mes njeriut dhe zemrës së tij67, kështu që mund t’u japë drejtim sa herë që të dëshirojë dëshirave dhe mendimeve të tija. Zoti është më afër dhe sundon mbi zemrën e njeriut se sa ai vetë dhe është më afër asaj edhe se vetë njeriu. Aq i vlefshëm është fuqia e Tij sa që ndodhet jo vetëm mes njeriut dhe personave të tjerë që janë me të, por edhe mes njeriut dhe zemrës së tij.

Ai mund ta privojë në çast njeriun nga qëllimet që ka në zemër. Ai mund t’ia thyejë vullnetin e tij dhe t’i japë asaj drejtim tjetër nga ajo që dëshiron njeriu. Ai mund t’ia ndryshojë në çast mendimet dhe shijet e tija.

Për këtë arsye kur Zoti lëshon perden mes njeriut dhe zemrës së tij dhe e fton atë drejt vdekjes nuk është e mundur që njeriu mos t’i përgjigjet ftesës së tij dhe t’i dal kundër urdhrit të tij. Prandaj njeriu nuk e di se çfarë ka për të ngjarë me të një çast më pas frymëmarrjeje.(el-Enfal, 24)

Rrëfen Ebu Musa Eshari (r.a.) :“Ishim së bashku me të dërguarin e Zotit(s.a.s.) gjatë një udhëtimi. Kur hipëm majë kodrës, thamë me zë të lartë tekbire “Zoti ekber!” dhe tehlile “La ilahe illallah! Kur na dëgjoi tek thërrisnim, i Dërguari i Zotit(s.a.s.) na tha:
O njerëz! Mos i jepni vetes suaj zor. Ju nuk jeni duke iu drejtuar ndonjë të shurdhëri apo ndokujt që nuk e keni pranë. Zoti përherë është së bashku me ju, ju dëgjon dhe është afër jush më shumë se sa vetë ju.

Nga ajo që kuptohet nga shumë ajete fisnike dhe hadithe të nderuara të ngjashëm me këtë, Zoti ashtu sikur se është afër me robin e Tij, dëshiron që edhe robi i tij të përpiqet të afrohet me Zotin, për këtë arsye Ai e urdhëron atë “Bjer në sexhde dhe afromu!”

Me vetëkontrollin e afërsisë njeriu, i cili kupton se edhe ndjenjat që kalojnë nga zemra
janë të ditura nga Zoti, përpiqet që të distancohet jo vetëm nga punët e gabuara, por edhe mendimet dhe ndjenjat e tilla.Si rezultat i këtij meditimi tek robi lind një dashuri e thellë ndaj Zotit.

4. Vetëkontrolli (murakabe) i dashurisë

Në këtë nivel të vetëkontrollit meditohet rreth ajetit kuranor “...Zoti i do ata dhe ata e
duan Zotin…” (Maide, 54). Si rezultat i këtij meditimi rritet dashuria në zemrën e njeriut ndaj Zotit. Tani robi fillon të shoh me dashuri për hir të Krijuesit të gjithë krijesat e tjera.

Ai sheh me dashuri madje edhe macen tek dera, qenin apo degën e gjelbër në kopsht. Kur sheh një lule që çel ai thotë me vete “Aman o Zot, sa gjëra të bukura ke dhuruar! Ti na e ke dhuruar edhe këtë lule”.

Ai përherë e lavdëron dhe e falënderon Zotin. Nuk lëndon asnjë njeri dhe i fal ata që e lëndojnë, sepse është i vetëdijshëm për të metat e panumërta që ka ndaj Zotit.Në qoftë se nuk e fal një gabim që i bëhet, mendon se me çfarë fytyre ka për të kërkuar falje për gabimet që ka kryer ndaj Zotit të Botëve.

Të meritosh faljen e Zotit duke falur vazhdimisht të tjerët, është një horizont besimi i
pashmangshëm për besimtarët e përsosur.

Fitorja e vërtetë ngjan atëherë kur njeriu fal ata që i bëjnë padrejtësi duke mos u nxehur aspak me ta.Nga ana tjetër të falësh për hir të Zotit, është shprehja më e madhe e dashurisë së Zotit.Në qoftë se nuk ekspozohen shfaqje të tilla, atëherë dashuria për Zotin mbetet vetëm në llafe.

Gjatë vetëkontrollit çdo besimtar mediton dhe frymëzohet në varësi të forcës së tij
perceptuese, aftësisë dhe sinqeritetit rreth këtyre ajeteve fisnike.Me kalimin e kohës ai përpiqet të ngrihet në nivelin nga ku mund ta lexojë të gjithë Kuranin fisnik duke medituar.

Si rezultat i vetëkontrollit njeriu orientohet me botën e tij të brendshme drejt Zotit dhe nuk e preokupon zemrën me vanitete të tjera. Urdhri i Zotitështë për të mbi çdo gjë tjetër.Gjuha e tij merret vetëm me dhikrin e Zotit.

Njeriu besnik ngjason me fëmijën e vogël që është aq i dhënë pas lodrave. Kur bie të flejë fëmijën e zë gjumi duke menduar rreth lodrave, kur zgjohet fillon menjëherë ta kërkojë atë. Ja kështu ka për të ngjarë për njeriun edhe vdekja dhe ngritja nga varri ditën e mahsherit.

Për këtë arsye njeriu duhet të tregojë kujdes se me çfarë shqetësimi bie të flejë në mbrëmje.Në qoftë se të gjithë mendimet e njeriut në jetë, mblidhen tek Zoti,edhe vdekja, edhe ringjallja e tij do të bëhet së bashku me Zotin dhe në rrugën e pëlqimit të Tij.

Në hadithin fisnik thuhet:“Ditën e kiametit njerëzit kanë për t’u ringjallur në atë gjendje që i ka kapur vdekja.“Si të jetoni ashtu keni për të vdekur, si keni për të vdekur ashtu edhe keni për t’u ringjallur!..”

Në qoftë se gjithë dëshira e njeriut është ndaj diçkaje tjetër përjashta Zotit edhe vdekja,edhe ringjallja e tij kanë për të qenë në atë drejtim. Ai nuk ka për të pasur kënd që do ta ndihmojë në ditën e kiametit.

Për ta arritur në mënyrë të plotë gjendjen e vetëkontrollit është nevojshme që të
ushtrohemi me dhikr dhe meditim,pasi që i dërguari i Zotit(s.a.s.)ka thënë:
“Ruaje Zotin dhe ke për ta gjetur atë përpara teje kudo që të jesh!”

Për të përfituar në kuptimin e plotë nga vetëkontrolli (murakabe), meditimi dhe dhikri
duhet që të zbatojmë siç duhet kushtet dhe rregullat e tyre.

Njëra nga këto rregulla është që të mos zgjidhen kohët kur zemra është e preokupuar me situata të vështira siç janë uria, përgjumja dhe nxehja, por në çastet e qeta.

Kuptimi i Dhikrit (mantra e meditimit)

Dhikër do të thotë kujtim,të kujtosh,t’i kushtosh rëndësi.Pra kuptimi i kundërt i harresës. ky është kuptimi leksikor.Si term fetar,Dhikri do të thotë të jesh i vetëdijshëm për Zotin,ta kujtosh Zotin,që është e kundërta e harrimit të Tij.
Zoti mund të kujtohet në mënyra të ndryshme,përmes gjuhës,po qoftë edhe pa vetëdije të njëmendët,siç është shumiva e namazit të cilin e kryejmë,e që nuk jemi të vetëdijshëm. kësisoj e kemi edhe dhikrin i cili plotëson qenien tonë.
Ekziston një numër i madhë ajetesh të cilët në vete përmbajnë formën e fjallës nga rrënja dhikër,tedhekur,dhakir,udhkur,udhkurun ....
Dhikri bën pjesë në termet të cilat i përmend shumë Zoti i Lartëmadhërishëm; O ju besimtarë, përmendeni shpesh Zotin.(Ahzab,41)Bile edhe Profeti a.s. thotë: udhkur (përkujto),apo edhe,fedhekkir (edhe ata rikujto që ta kuptojnë Zotin).Dhe bëj dhikër në vetvete me përkulje e frikë.Thjeshtë,ka një numër të madhë ajetesh të cilët bëjnë me dije se është fjala për termë të rëndësishme e cila na ofron shpëtim dhe e cila – nëse përjashtohet nga jetët tona,pas vete tërheq fatkeqësi.
Kur dhikri të formsohet në dhikër të mijaftushëm,ai atëherë duhet të shvaqet dhe të dëshmoj në të gjitha veprimet tona jetësore,sjelljet,lëvizjet.kudo që shohim se kemi bërë vepër të shëmtuar,në atë çast nuk ka pasur dhikër,e nëse kryejmë diç ashtu mesatarisht, kjo do të thotë që potenciali i dhikrit nuk është në shkallën e dëshiruar.
T’i kushtojmë vëmendje kuptimësisë së dhikrit;kujtimi,të kujtuarit,e në të kundërtën e tij është kuptim i harresës.Çfarë na porositë kjo kuptimësi? Na e bën me dije që fjala është për diçka që nuk është e re,për diçka që kemi ditur,takuar,harruar dhe që do të duhet ta rikujtonim.
Ky është vërtetim i realiteti që monoteizmi dhe devotshmëria janë instinkte natyrore të njeriut në çka bën me dije ajeti 29 Hixhr,dhe ajeti 72 Sad ”.. dhe t’i japë formë atij dhe të fryej në të nga shpirti Im...., që do të thotë që burimi i origjinës sonë nuk është materiale,por në atë moment kur jemi bashkuar me materien ia kemi dalur të harrojmë prej nga e kemi origjinë.
Burimin mund ta kujtojm,por ai kujtim është i dobët.mirëpo,nëqoftëse kjo përsëritet e përsëritet,vetëdija forcohet dhe bëhet gjithnjë më e thellë gjithnjë derisa njeriu nuk kthehet në vendin që i përket,pra,gjithnjë derisa nuk jep përgjigje të vetëdijshme,pozitive në thirrjen e kthimit.Thelbi(esenca) i Dhikrit është që të mos e lejoj njeriun të bëhet i huaj për shkak të formës materiale,ta shpëtoj nga mundësia që të bëhet edhe më i keq se shtaza.Dëshiron ta sjell dhe ta kthej në vend atë që i pëket.Në harmonime ajetet në të cilat thuhet; me të përmendur All – llahun zemrat e tyre qetësohen(28,Ra’d) dhe të ngjashëm,na bëhet me dije që derisa të mos kthehet-ekszistenca e njeriut dhe qenia e tij gjithmonë do të jetë në rrezik.
Sepse Dhikri është ai i cili do të duhej të na kthente në vendin prej nga jemi nisur.Është fakt që çdo njeri që largohet nga shtëpia,kudo që të gjendet,nuk ndjehet i sigurtë dhe vetëm pasi të kthehet apo është në rrugën e kthimit ai qetësohet.
Dhikri e orienton njeriun drejtë kthimit,pikërisht për këtë arsye thuhet.........dini se me të përmendur All-llahun zemrat qetësohen(stabilizohen).(28,Ra’d)
Filozofia e duasë,pra,dhikri si e para është që njeriu ta vendos në rrugë të kthimit,e mandej ta kthej në vendin prej nga ka ardhur.
Ajo që themi se dhikri është shkas i qetësisë së zemrës,pastaj me dhikër edukohet zëri i brendshëm(Intuita) dhe egoja nuk ka mundësi ta devijoj dhe ta fus në rrugë të gabuar. Për ta ndëgjuar zërin e intuitës duhet të edukohet egoja.Ndërsa për edukimin e egos e vetmja mënyrë(apo ilaqi i përsosur) është Dhikri (meditimi) ….për të ndëgjuar këtë zë të brendshëm ju duhet një ego i edukuar,për të mos futur“Hundët“ në gjëra që nuk i takojnë.. Një njeri me ego të edukur i ngjan një oqeani të qetë,sa do që valët e tij janë të mëdha nga jashtë ato kursesi nuk munden ta prishin qetësin e oqeanit në brendësin e tij.Për të arritur që të jeni njeri me fat apo me lumturi,(me plotë kuptimin e fjalës mëkëmbës I Zotit në tokë (HALIFE)nuk duhet të kërkohet dikun jashtë teje receqeta e saj,por ajo gjindet dikun thellë në brendësin tëndet.(tek INTUITA e përsosur pa ndikimin e ego-jës).
Një mistik në një poezi të tij thotë:
Tek ti është thesari i enigmës së dashurisë, tek ti,
Tek ti është burimi i bukurive të madhështisë, tek ti!
Sa e sa gjendje të fshëhta ka gjithashtu tek ti,
Talenti shpirtëror, tek ti; aftësia, tek ti, e vërteta, tek ti!
Po e vure re, toka e qielli, xhehennemi dhe xhenneti janë tek ti,
Rezidenca hyjnore dhe engjëjt janë tek ti, gjithsesi, tek ti!
Shihe këndshëm veten se thelbi i gjithësisë je ti,
Njeriu, bebja e syrit te të gjitha qenieve je ti!
Për rëndësin e dhikrit nga Imam Bakiri a.s,trasmentohet se kishte thënë se si në Tevrat,të shpallur nga Zoti,thuhet se Musa a.s ,kishte pyetur:”O Zot,a je afër që të të pëshpëris apo je larg e të të thërras?” Larg dhe afër janë shprehje që kanë kuptim vetëm në botën tonë të realiteteve materiale,e të cilat humben kur përmendet ndonjë gjë abstrakte,jo materale.
Jemi të vetëdijshëm që në këtë hadith Musa a.s e di që kjo nuk ka kuptim,e pse pra kjo fjali? Një nga alimët thotë se Musa dëshiron të thotë:”Zot,kur të shikoj Ty që je gjithkah, që vendosesh mes njeriut dhe zemrës së tij,prandaj duhet të përshpëris.Po kur e shoh vetveten, e shoh që jam material,e kam humbur pozicionin që kisha,jam larguar,prandaj nga larg duhet të thërras:Zot!”
Kjo na bën me dije se sa i rëndësishëm është dhikri,me çka i Lartëmadhërishmi na porositë: ”Kudo që më kujtoni,aty jam”.Ajo që dikush nga ju nuk më sheh që jam pranë jush,kjo është punë e tij.Unë gjithmonë jam aty.në harmoni me ajetin 24,Enfal ku thuhet:” .....dhe ta dini se Zoti ndërhyn ndërmjet njeriut dhe zemrës së tij.”Ai është Ai i cili vazhdimisht na bën me dije që është aty,Ai është ai i cili na jep shtytje që të jemi ata të cilt do ta kuptojnë.
Tha Musa a.s:”Në Ditën e gjykimit perdet hiqen,kush do të jetë atëherë pas perdes sate,e nëse ka mangësi ti do ta fshehësh?” Zoti i përgjigjet;”Unë i përmend ata që më përmendin Mua.”
Këtu e shohim se si Zoti flet me gjuhën tonë,sepse dhikri së pari është i nxitur nga Zoti,Ai na dërgon sinjal dhe nxitje që ta kujtojmë,prandaj ne e kujtojmë edhe atëherë ai është Ai i cili na kujton ne.Që do të thotë se është Zoti i Pari dhe Fundit,ndërsa e jona është ajo në mes duke iu falënderuar mirësisë së TIJ.

Adabet e dhikrit dhe i fryteve të telkinit

Sa i përketë sqarimit të adabëve të dhikrit dhe sqarimit të fryteve te telkinit dije o vëlla i im se ka dobi të vogël nga çfarë do ibadet nëse ai i badet nuk përcillet me edebe (kulturë,njerëzi,mirësi). Shejhlerët janë unanim në atë që robi i Zotit me kryerjen e ibadetit mund të fitojë shpërblim për atë ibadete dhe të hyjë në Xhennet,mirëpo me këtë ibadet nuk mund të arrijë në hadret (afërsi ) të Zotit të vet nëse ai ibadet i tij nuk është i përcjellur me edebe.Është i ditur se qëllimi i sufijve është afrimi ndaj pranis personale të Zotit dhe qëndrimi në këtë prezencë pa kurrfarrë perdesh.Zoti në një hadis kudsi thotë; Unë jam afër atij që më përmend(bën dhikër),do të thotë atij që e përmend Zotin me edebe(sinqeritet)dhe hudur(prezencë)
Ajo që dëshirohet të arrihet me qëndrimin në afrinë e Tij është heqja e perdes para robit (të Zotit) ashtu që ai të shikoj që para Zotit të madhëruar dhe që Ai,Lavdiploti ta shikoj atë.Përderisa tek robi zgjatë kjo dëshmi(pra shikim),ai është afër Zotit të Madhëruar,e nëse e braktisë këtë shikim (nëse dhikrin nuk e përjeton në mënyrën e theksuar) atëherë ka dalur nga prania e Tij (audienca - hadreti) shejhlerët gjithashtu janë unanim në atë që shejhu nuk duhet të bëj telkin(d.m.th.,nuk duhet të recitoj dhikrin në mënyrë të posaçme) me cilin ecën në rrugën shpirtërore,ai murid(myhyb) i cili nuk e ka këputur lidhjen me këtë botë të mos e sjellë në situatë ta zhgënjejë tarikatin.
Shejlerët janë gjithashtu unanim në atë që bazën e rrugës shpirtërore e paraqet të bërit sa ma shumë dhikër ndaj Zotit të Madhëruar,ashtu që Ai,i Vetmi,pos asaj për çka i jepet iza (leja),për muridin(myhybin) të jetë preokupim i vetëm.Pës kësaj kanë deklaruar;"Dhikri është menshura(dekret)mbi evlijallëkun"d.m.th. dekret me të cilin Zoti e emron robin e vet evlia,si sundimtarët në dynja që japin dekrete për emrimin e njerëzve të tyre për funksione të ndryshme.Prandaj,atij që i mundësohet që çdo ditë të bëj dhikër ndaj Zotit i është dhënë dekreti se ai është nën mbrojtjen e Zotit, ndërsa kush është i privuar nga dhikri- është privuar edhe nga evilallaku.Shejhlerët gjithashtu janë unanim në atë që deri në zbulim më parë(më lehtë)arriet natën se ditën.Pos kësaj thonjë se në tarikat asnjë sukse nuk do të arrijë ai i cili prej perndimit të diellit e deri në agim.pos namazeve të natës, nuk bën dhikër.Gjithashtu kanë thënë se."Cili me kryerjen e dhikrit nuk e arrin gjendjen e devotshmërisë,ai sikur të mos ishte lutur për të bërë dhikër,ngas ai që gjatë dhikrit nuk ka hudur(koncentrim-prezencë)ai është sikur të mos ketë bërë dhikër farre "Gjithashtu kanë thënë se Dhikri është shpatë me të cilin dervishët bëjnë luftë kundër armiqve të ltyre nga lloji i xhinëve dhe të njerëzve dhe me të cilin i largojnë fatkeqësitë prej veti.Gjithashtu kanë thënë se "Kur mbi një popull lëshohet belaja,në se në atë pëpull ka dhikër,ajo bela do zhduket"- Kush bën dhikër ndaj Zotit të Madhëruar,Zoti do ta mbrojë nga gjithçka"El-Ketani ka deklaruar;"Njëri prej kushteve të dhikrit është që ai duhet të jetë i përcjellë me devotshmëri(takva)në madhërim të Zotit,e nëse nuk shoqërohet me këtë,ai që bën dhikër nuk mund ti arrijë ato nivele të cilët i kanë arritur njerzit e drejtë."Pos kësaj ka thënë edhe;"Për Zotin,sikur Zoti i Madhëruar të mos më ketë lënë obligim të prerë që ta përmend (bëj dhikër),unë i tillë çfarë jam,nga devotshmëria ndaj Tij,nuk do të trimërohesha ta përmend derisa të mos e shpërlaja gojën time me mijëra pendime."Shejhlerët gjithashtu kanë thënë dhe janë unanim në atë që shejtani ograisë kur i afrohet atij zemrën i cilit e ka pushtuar dhikri,siç ograiset edhe njeriu(i pa mbrojtur nga dhikri) kur i afrohet shejtanit,Pasi i numërojnë një mijë adabet që i posedon dhikri,shejlerët kanë deklaruar se të gjithë ata mund të përmblidhen në njëzet (20) adabe,ndërsa ai që nuk i përmbushë është larg nga ajo që të përjetojë zbulimin. Pesë(5)prej këtyre adbave janë para dhikrit,dymbëdhjetë(12)gjatë dhikrit dhe tre (3)pas dhikrit.
Adabet para dhikrit
1; Pendimi i sinqertë(teube-nesuh)
2;Pastrimi ose Abdesi para dhikrit
3;Qetësimi i zemrës(që në dhikr të arihet me sinqerite)
4;Përqendrimi (në mbështetjen shpirëtrore (himmet)të Shejhut
5;"të shohësh"(d.m.th,të mësosh )që kërkimi i tij i mbështetjës shpirtërore nga shejhu,në të vërtetë,është kërkim mbështetjes nga Pejgamberi i Zotit,s.a.v.s,si dhe që shejhu është lidhje ndërmjet dervishit dhe Alejhis-selamit.

Adabet gjatë dhikrit

1; Është të vendosesh në vendë të pastër,si në teshehud në namaz
2; Është që shuplakat të vendosen në gjunjë(si në namaz).Pos kësaj,është mustehab(e dëshirueshme)që të kthehemi kah Kibla,nëse dhikri kryehet individualishtë,e nëse kryet bashkarisht,duhet të formohet hallkë,d.m.th. të ulemi në rrethë.
3; Është të parfumohet me aroma të mira vendi në të cilin kryhet dhikri.
4; Është që rrobat e veshura të jenë hallall.
5; Është që për vend të kryerjës së dhikrit të zghidhet një hapësirë(resp. dhomë)e errësuar dhe e izoluar.
6; Është të mbyllësh sytë.Kjo ngase dhikri(ai që bën dhikër)kur i mbyllë sytë me këtë gradualisht i mbyllë rrugët ndjenjave të jashtme,ndërsa me mbydhjen e tyre krijohen kondita për hapjen e ndjenjave të zemrës(të brendshme).
7; Është që para syve ta imagjinosh personalitein e shejhut gjatë tërë kohës sa bëhet dhikri.Kjo te sufijtë është një nga adabet më të pranuar,ngase me këtë adag ngritesh deri te adabi ndaj Zotit dhe deri te murakaba(përcjellja e tërësisht e koncentruar) e Lavdiplotit.
8; Është sinqeriteti në dhikër,në kuptimin sipërfaqësia dhe brendia janë të njejta.
9; Është ihlasi(qëllimi i pastër)dhe pastrimi i amelit(veprës)nga çfarëdo elementesh të huaja.Me sinqeritet (sidk)dhe pastëritin e qëllimit(ihlas)robi arrin deri te shkalla e sinqeritetit (mekamu-s0siddikijje).
10;Është që nga forma e dhikrit të zgjedhen fjalët La ilahe il-Zot,meqë ajo,sipas sufijve, ka efekt të jashtëzakonshëm,çfarë nuk kanë format tjera të dhikrit.Nëse gjatë kësaj pasionet dhe dëshirat e shpirtit të tij treten,ai atëherë mund ti bëjë dhikër Zotit vetëm me emrin e Lartmadhësisë së Tij(Zot,Zot,Zot).Mirpo sipas asaj që është e zakonshme te sufijtë,gjersa ai që bën dhikër vëren diq nga bota ekzistuese ai është i obliguar të bëj dhikër për Zotin e Madhëruar me formen e dhikrit e cila përmban edhe mohimin(e diçkaje pos Tij)edhe ekzistimin(konfirmimin e Tij).Pra,La ilahe il-Zot.
11;Është që me zemër të ftosh domethënjen e asaj që e reciton (gjatë dhikrit),varësisht nga shkalla e atyre që bëjnë dhikër,me kushtë që shejhut të vet t'ia tregojnë të gjithë atë që përjeton gjatë kësaj,në mënyrë që ky t'ia mësoj (adabi)në lidhje me këtë.
12;Është që gjatë dhikrit të deklarur me fjalët La ilahe (Nuk ka Zot) zemra të zbrazet nga çdo gjë pos Zotit.Kjo ngase Hakku Lavdiplotë është xhelos dhe se në zemrën e atij që e përmend nuk dëshiron ta shefë askë tjetër,pos me izën(lejen)e Tij.As të imagjinuarit e shejhut para syve,po jo në zemër,nuk do të jetë e parashikuar sikur shejhu nud do të kishte ndikm të madhë në edukimin e dervishëve.gjithashtu deklarojnë që dervishi është i obliguar, me qëllim të arritjes më të shpejtë të profecisë, me rastin e fillimit të mësimit të La ilahe il-Zot shikimi të orientohet në pjesën mbi kërthizë,ku është pozita e nelesit,e pastaj duke recituar gradualishtë La ilahe il-Zot ngadalë drejtë zemrës fizike e cila ndodhet në pjesën midis stomakut dhe gjoksit,duke lëvizur kokën në anën e majtë dhe në të njenjtën duke ftuar zemrën metafizike(el-kalb el-ma'nevi).

Adabet pas dhikrit

Ekzistojnë tre adabe pas dhikrit;

1;Është në gjendjen e qetë dhe të përulur,në heshtjen një kohë dhe me zemër dhe organet tjera të jesh në hudur(në gjendjen të koncentrimit,prezantimin)duke pritur rezultatin e dhikrit.Ky rezultat mund të jetë i tillë që në moment të shkurtër pëersonaliteti i tij të jetë i ndërtuar më shumë se mund të ndërtohet me luftë me vetvetën(nefsin e vet)dhe ushtrimeve shpirtërore në periodën prej 30 vjetëve.

2;Është që ta qortosh vetvetën,prej tre deri në shtatë,mandej edhe më shumë frymëmarrje, gjerisa rezultati i dhikrit të mos e përfshijë të gjitha botrat e tij(të cilat njeriu i përmban në vete si mikrokozmos)dhe gjerisa nuk i ndriçohet shikimi i brendshëm, të ndërpresë trillet e shejtanit dhe nefsit dhe të mos largohen perdet.Te sufijtë obligim i këtij adabi ka statusin e ngjashëm me statusin e ixhma'së(qëndrimit të arritur).

3;Është që menjëherë pas dhikrit të mos pijë ujë të ftohtë, me që dhikri shkakton ngrohje të brendshme,zjarr dhe dashuri të flakët për të Përmendurin,Cili është ai më superrori që kërkohet(dhe lypset të arrihet)me dhikër,ndërsa pirja e ujit e shuan atë ngrohtësi.
Dhakiri (ai i cili bën dhikër)duhet të ketë vëmendjen për këto tri adabe(pas dhikrit)ngase rezultati i dhikrit,në të vërtetë,edhe arrihet me ta.

Frytet e telkinit

Sa i përketë sqarimit të fryteve të telkinit,dije që telkini e ka frytin e vet të përgjithshëm dhe të veqantë.Në mesin e njerëzve ekzistojnë të tillë që e vjelin një por ka edhe të tillë që e vjelin një lloj tjetër të këtij fryti.

Fryti i përgjithshëm i telkinit është ai që në atë mënyrë personi lidhet (inkuadrohet) në zinxhirin sufist,duke u shëndërruar kështu si një nga hallkat e zinxhirit të hekurt,andaj kur të lëvizë për diçka - me te lëvizë edhe tërë zinxhiri.Ngase çdo evlija midis një personi të tillë dhe Pejgamberit të Zotit,s.a.v.s.është si hallka në zinxhir,për dallim nga ajo që nuk është bërë telkin dhe statusi i cilit është si statusi i një hallke të posaçme (të zgjidhur), me livizjen e cilës në situta të cilat ndodhet,nuk lëvizë askushë tjetër,me që nuk është lidhur me as kend.

Sufijtë thonë se;Kur Shejhu të bëjë telkin dervishin,ky telkin i tij është si farë e cila mbidhet në tokën e thatë dhe e cila pret shiun për ta ujitur.Mbarësimi i saj,të lëshuarit e fijeve,mbirja,rritja,degëzimi dhe dalja e gjethëve(si dhe dhënia e fruteve)varet nag ajo sa e lagështi arrin ta marrë apo nuk merr dhe da ujitet nga kjo,dhe jo nga vetë mbjellja.

Shejhu është ai që mbjellë,ndërsa nga Zoti varet a do të mbijë,rritet dhe jap fryte kjo farrë. Mund të ndodhë që shejhu pasi ta ketë mbjedhur farën tek dervishi,të transferohet në ahiret,e që frytet e tij të shfaqen nën udhëheqjen e një shejhu tjetër pas tij,qoftë për shkak të mungesës së ambicies të dervishit,qoftë për shkak të kënaqësisë së tij me vetë formën e dhikrit,pa përcjellje edhe të domethënies së tij.Ngase sufijtë deklarojnë;"mësimi i rregullt i dhikrit pas telkinit është si rënia e rregullt e shiut në arrën e mbjellur dhe kjo e shpejton arritjen e profecisë dhe arritjen e rezultateve"

Në pajtim me këtë dije që dervishit pas telkinit nuk i mjafton që vetëm në mëngjes dhe në mbrëmje të jetë prezent në dhikrin e përbashkët me sufijtë,siç bën numri më i madhë i dervishëve në kohën tonë,ngase dhikri i tillë e ka statusin e pikës,sikur dikush me nga një pikë ujë në mëngjes dhe mbrëmje ujitë të mbjellatë e që nuk është i mjaftë për ta lagur tokën në të cilën ndodhet fara, posaçërishtë nëse është parasysh veprimi i diellit dhe erës për tharjen e lagështisë,ashtu që mund të ndodhë që me ujitjen e tillë lagështia e tillë të mos arrijë deri te fara.

Në një gjendje të tillë dervishit i nevojitet shumë kohë pë ta përjetuar profecinë,për mundet madje të ndodhë që para vdekjes së vet edhe mos ta përjetoj atë profeci farre.Me këtë rast mund t'i ndodhë që për shkak të kësaj ta kundërshtoj shejhun i cili e ka bërë telkin dhe të thotë,apo të mendoj; se ky telkin mua nuk më nevojitet fare, ngase me te nuk kam arritu asnjë dobi,duke mos ditur gjatë kësaj që detyra e shejhut,përkufizohet në atë që ta mbjellë farën, ndësa dervishi është i obliguar të bëjë shumë dhikër dhe vepra me të cilat do ta arrijë kënaqësin e Zotit, e nëse gjatë kësaj profecia edhe vanohet kjo varet nga Zoti,dhe jo nga shejhu.

Statusi i dervishit të tillë të ftoftë ddhe jo ambicioz është sikur fitili të cilin dëshirojmë ta ndezim me shkrepës.Nëse fitil është i terur do të ndizet lehtë ndërsa nëse është i lagur do të shuhet. Kur dervishi bëhet telkin dhe pastaj shfaqë padëgjueshmëri (asillëk) ose paedukatë (edepsuzllëk),ai është i obliguar me telkin të sërishëm në mënyrë që shejtani të dalë nga qyteti i trupit dhe zemrës së tij,ngase telkini shejtanin e dëbona ndërsa mos edukata e sjellë prapë në zemrën e tij.

Statusi i dervishit prej cilit,pas telkinit del edepsuzllaku është si stausi i farës së kribur,e cila gradualisht shpërbëhet dhe shëndrrohet në pleh,andaj nuk ka shpresë se mund të mbijë dhe t'i rritet trungu,ndërsa për dhënien e saj të fryteve as që mund të bëhet fjalë, ashtu fara e tillë,të cilën shejhu e ka mbjellur,do të dështoj tërrësisht.

Sa i përket frytit të posaçëm të telkinit,pasimi të rrugës(shpirtërore) të telkinit,pas lidhjes në zinxhirin sufistë (silsila)ai pasqyrohet në atë që shejhu të orientohet kah Zoti i Madhëruar dhe që pos udhërit për devishin; Thuaj;La ilahe-il-Zot!;tek dervishi i derdhë terë diturin e sheriatit të pastër,ashtu që pas telkinit e deri në vdekje dervishi është i pa varur nga leximi i literaturës së sheriatit.

Adabet e Dervishëve

Dije,o vëlla im ,se adabet e dervishëve është vështirë t'i numërosh dhe t'i formulosh detajisht.Prandaj në do ti përmendim(theksojmë) një numër të mirë të këtyre adabeve. Roli i shejhut nuk është asgjë tjetër pos që nga dervishi të nxjerrë atë që fshehet tek ai,ngase Zoti i Madhëruar në çdo shpirt individual(njerëzor)ka mbjellur terë atë që është në lidhje me personi gjegjës,si nga ajo që është e lëvduar ashtu edhe nga ajo që është e qortuar,andaj në shpirtin e tij (dervishit)fshehet tërë ajo që është në lidhje me atë që i urdhëron apo ndalon shejhu,ndërsa shejhu nuk ka asgjë për t'i dhënë dervishit që do të ishte jashtë tij(d.m.th.,jashtë devishit).

Në këtë aspekt statusi i dervishit në fillimin e tij është si statusi i farës së palmës,në cilën është fshehur palma.Në kuptimin figurativ me këtë nënkuptohet sinqeriteti ose pasinqeriteti në tarikat.Kështu,nëse dervishi është i sinqertë,fryti i sinqerteti të tij do të degëzohet dhe të japë fryte,duke tejkaluar në lartësi të gjithë fqinët e vet,që do t'i hanë këto fryte,mandej,duke tejkaluar në latësi të gjithë ata që jetojnë në atë qytet, respektivisht në atë krahinë,dhe të gjithë ata do t'i shfrytëzojnë frytet e kësaj peme,andaj sinqeriteti dhe mirësi e tij do të jenë evidente edhe për njerëzit e zakonshëm edhe për të zgjedhurit.

Kështu,sikur ai në atë rastë prej tyre do të dëshironte të fshehte mirësinë e vet nuk do të mund ta bënte këtë.Nëse dervishi është gënjeshtar(d.m.th, jo isinqertë) në dashuri ndaj tarikatit,trungu i gënjeshtrës,prishjes dhe hipokrizës së tij do të degëzohet dhe të tejkalojë në lrtësi fqinjët,bashkëqytetarët dhe banorët e krahinës së tij dhe të zbulojë gënjeshtrën,hipokrizën dhe dyftyrësinë e tij.

Kështu,nese ai tenton të tregohet i siqertë këtë nuk do të mund ta bënte,meqë veprimet e tij të këqija do t'i mohojnë pohimet e tij(për sinqeritetet e deklaruar)andaj do të turpërohet dhe tarikati do ta braktisë dhe do ta bashkojë me vagabondët e botës së zakonshme,në emër të dënimit për shkak të josiqeritetit dhe gënjeshtrës në rrugën e Zotit(tarikatit).

Mund të ndodhë mandje që Zoti i madhëruar edhe t'i jap[ aromën e sinqeriteti,por pastaj t'ia marrë,andaj njerëziz për te do të deklarojnë:"Filan filani ka dalur nga rruga e sufijve!"me fjalët e tij,lëshimin e mjekrës,veshejen e rrobave të leshta dhe të tjera karakteristike për sufijtë ai imiton sufijtë e vërtetë,mirpo sufijtë e vërejnë lakuriqësinë e tij dhe privimin e tij nga kultuara sufiste.Mandje,kjo u ndodhë edhe individëve më të zakonshëm.

Prandaj,vëlli im,ti kërkimin tënd të njerëzve të Zotit(sufijve)ndërtoje në themelet e sinqeritetit,Zoti të ndihmoftë në pasimin e rrugës.Nëse nuk vepron në këtë mënyrë,kjo rrugë(tarikati) do të dëbojë,madje edhe nëse kjo ndodhë pas një kohe më të gjatë.

Pasi që e ke mësuar këtë,me ndihmën e Zotit,deklaroj edhe si vijon:Dervishi duhet të karakterizohet me sinqeritet në dashuri ndaj shejhut,ngase ai është prijës në pasimin e rrugës nepët gajg(të fshehtën),si prijës i cili i udhëheqë haxhinjtë netëve të errëta.Pasojë e domosdoshme e dashurisë është bindja,ndërsa pasojë e domosdoshme e mungesë së dashurisë është kundërshtimi.Kurse ai që e kundërshton dhe i kundërvihet prijësit të vet do të humbet,do ta ndërpresë rrugëtimin dhe do të jetë helaq.

Tregues i sinqeritetit të shejhut ndaj shejhut është ajo që prej tij askush nuk mund ta largojë mandje as shpatat e zhveshura as format tjera të persekutimeve eventuale.Një dervish ka pohur se është i sinqertë ndaj shejhut dhe vëllazërve të tij në tarikat,me fjalët se prej tyre nuk mund ta ndaj askush,edhe nëse të gjithë ata e braktisini bigajri hak(pa fajë).Ky pohim i tij ishte dëgjuar në mesin e njerëzve të zakonshëm dhe dijetarëve.Një ditë këtë pohim të vetin e kishte shpreshur edhe me vargje edhe këtë pikërishtë në parani të sufijve:

T'më torturojnë ditë e natë
Mandje pa kurrfarrë faji
Me gëzim dhe kënaqësi
Të gjitha do t'i duaroja.

Njëri prej sufijve inteligjentë i paranishëm u ngrit dhe i tha:"Po gënjen!" pas këtyre fjalëve ai ndryshoi i tëri,e që duket edhe në fytyrën e tij,pastaj u ul.Të gjithë të pranishmit ishin unanim se ishte gënjeshtar,duke e qortuar:"Si mund të deklarosh diç të tillë,kur të shqetësoi edhe vetëm se njëri prej të prenishmëve të tha:"Po gënjen!" Kur ti nuk je në gjendje të durosh asnë thërrime,si mund të durosh që të vjenë në vuajtje,bi gajri hak,ditë e netë?!"pas këaj ai kërkoi falje dhe e pranoi gënjeshtrën(jo sinqeritetin) e vet.
Prandaj,vëllai im,bëhu i sinqertë ndaj shejhut dhe do të arrish të gjitha të mirat.Zoti të udhëzoftë në këtë!

Adab i parë - Pendimi për mëkate (Istikfaja)

Për dervishin duhet të jetë karakteristike që shejhut të mos i japë betimin para ae të pendohet për të gjitha mëkatet si të jashtme ashtu edhe të brendshme,siç janë;pija alkoholike,përgojimi,lakmia etj.Gjithashtu,ai duhet të pajtohet me të gjithë ata me të cilët ka qenë në konfliktë,si në çështjen e nderit ashtu edhe atë të pasurisë.Ngase,të jesh i pranishëm në tarikat do të thotë të jesh i pranishëm në afërsi të Zotit të Madhëruar.

Ndërsa ai që nuk pastrohet edhe nga mëkatet e jashtme edhe nga ata të brendshme nuk është i përshtatshëm për të hyrë në tarikat,ngase statusi i tij do të jetë si statusi i atij që lidhet në namaz ndërsa në trupin ose veprën e tij ka papastërti me të cilën nuk lejohet të lidhe në namaz,ose me rastin e marrles së abdesit nuk e ka plotësuar nevojën e pastrimit të caktuar,andaj edhe namzi do të jetë batall.Nëse dervishi ia jep betimin shejhut e nuk pendohet për mëkatet e veta,shejhu i tij,madje edhe nëse është evliau më i madh,në rrugën e njerëzve të Zotit nuk do të mund të udhëheqë as sa një hap nëse paraprakisht nuk e pastron nga këto mëkate.

Shumivca e njerëzve të cilët dëshirojnë që shejhlerët të mos bëjnë llogari lidhur me këtë që u theksua,nga dervishi e marrin betimin,ndonëse ai(d.m.th.dervishi)ka edhe mëkate të jashtme dhe të brendshme e pos kësaj edhe hake të paplotësuar ndaj robërve të Zotit, sa i përket pasurisë dhe nderit,ashtu që ai në tarikat nuk mund të ketë sukse.

Rruga e njerëzve të Zotit(tarikati)ëahtë si hyrje në Xhenet,dhe siç nuk mund të asnjë në Xhenet nese ka hake të paplotësuara ndaj ndonjë njeriu,siç theksohet në një virsion sahih, njësoj nuk mund të hyhet as në rrugën (tarikat) e Zotit të Madhëruar pa i plotësuara ato kushte.

Rregulla e përgjithshme te pendimi përkufizohet në largimin nga ajo që sipas dispozitave të sheriatit është e qortuar drejtë asaj që është e qortuar,varësisht nga ajo në cilin nivel (merteb)ndodhet pendestari.Kështu,një njeri mund të jetë i lavdëruar për ndonjë veprim të vetin,gjersa po për këtë veprim një njeri kërkon falje,sipas parimit:"Veprat e mira të njerëzve të devotshëm(ebrar)janë vepra të këqijë të njerëzve të afërt me Zotin (mukarrebun)."

Dije se ai që këmbëngulë në mëkat dhe kush i dorëzohet pasioneve dhe kënaqësive është i largët nga tarikati si toka nga qielli.Nuk është e paditur se për nefsin janë karakteristike pohimet e rreme.Kështu,nefsi mund të pohojë se është i sinqertë në pendim ndërsa ky pohim i tij të jetë i rremë:Prandaj pohimi i tij nuk pranohet përderisa këtë shejhu nuk e pohon,për çdo nivel(mekam) të posaçëm të pendimit,gjersa rë mos arrijë në nivelin kur pendohet për injorimin e shikimit të Zotit të vet sa për të hapur dhe mbyllur sytë,në mënyrën që pastaj të vazhdojë të ngritet në nivele e madhërimit të Zotit të Lartësuar për të gjithë shekujt dhe kohët e kohëve,duke mos pushuar me madhërimi në asnjë nivel, e ky është caku kulmor për të cilin bëhet fjalë në lidhje me pendimin.

Së pari vie pendimi nga mëkatet e mëdha,pastaj nga mëkatet e vogla,pastaj nga ajo që është e qortuar,pastaj nga mosrespektimi i asaj që është parësore,pastaj nga shikimi i veprave të mira vetanake (d.m.th..nga të përshkruarit e vepra të mira vetvetës) e pataj edhe nga ajo që veten ta konsideroje si njëri prej sufijve të kohës së tij.

Adab i dytë - Obligimet e luftës me nefsin vetanak

Dervishi duhet t'i përmbahet obligimit që të zhvillojë luftë me nefsin e vet(shpirtin shtazarak,egon),me të cilin kurrë nuk lidhë paqe.Shejh Ebu ed-Dekkaku,Zoti e mëshiroftë, ka drklaruar:"Kush e zbukuron jashtësinë e vet me luftë kundër nefsit të tij,Zoti do t'ia zbukurojë brendinë e tij me shikimin(e Lavdiplotit),ndërsa ai në fillim të rrugës së vete(shpirtërore)nuk do të zhvillojë luftë me nefsin e vet nuk do të ndiejë aromën e tarikatit."Kjo për arsye se njëra prej cilësive të rrugës së njerëzve të Zotitështë ajo që ai njeriut i jep aq sa i ofron Atij njeriu.

Ebu Osman el-Magribi,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"Kush mendon se në këtë rrugë (tarikat) do t'i zbulohet gjë(d.m.th. do ti jipet profecia)pa luftë me nefsin e vet ai përpiqet ta arrijë të pamundurën!"

Ebu Ali ed-Dakkaku,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Kush nuk do të punojë në fillimin e vet as nuk do të pushojë në vendin e vet"

El-Hasan el-Arrari,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Rruga e sufiut bazohet në tri gjëra;që dervishi të mos hajë gjerësa të mos e shtrëngojë uria,të mos flej gjersa të mos e rëndojë gjumi dhe të mos flasë pos kur është i obliguar sipas sheriatit."

Ibrahim ibni Ed-hemi,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"Njeriu nuk do të arrijë shkallën (derexhen (e të mirëve gjersa të mos stoliset me gjashtë veti,edhe atë:
1luftë me nefsin e vet;
2 kontrollimin e nefsit të vet;
3 vigjilencën;
4 dashuri për pakësimin e dynjallëkut;
5 gëzimi nëse dynjallëku ia kthen shpinën; dhe
6 mosmbajtja shpresë se në këtë botë do të jetohet gjatë."

Esh-Shibli,Zoti e mëshiroftë,goditej me shkop bambuje në mënyrë që të mos flejë natën, duke ditur të thyejë nga një deng shkopinjsh deri në abim.Për ta larguar gjumin sytë i lyente me kripë,ndërsa nuk kishte me se të godiste veten për ta larguar gjumin,me këmbë e duar e godiste murin.Ai deklaronete:"Jam kapur në zgrips me çdo gjë që më ka kallur frikën(dhe kështu më largonte nga Rruga e Hakkut).

në lifhje me këto gjëra dhe veprime askush nuk do të duhej t'i qortonte ata që kanë vepruar në këtë mënyrë,ngase kjo është.sipas qëndrimit të tyre,ka qenë zgjedhje e asaj që është më pak e keqe,andaj supozonin se më lehtë do të duronin dhembjen të cilin ia shkaktonin vetes për të mos fjetur dhe të tjera,se të durojnë injorancën në raport me Zotin,duke vepruar në kundërshtim me praktikën e zakonshme tek të tjerët.

Adab i tretë - Heshtja

Dervishi nuk duhet as të flas as të heshtë pos në situata të domosdoshme ose për në kuadër të përmbushjes së nevojave të përcaktuara me Sheriat,ndërsa derën e fjalimit të kotë duhet ta mbyllë përgjithmonë.Të flas pak(d.m.th. sa më shumë të heshtë) është një nga katër parimet themelore të trajnimit shpëritëror.

Bishr el-Harisi, Zoti e mëshiroftë,ka deklaruara:"Kue të pëlqejë fjalimi yt atëherë hesht, ndërsa kur të pëlqejë heshtaj fol,ngase nefsi e gjen hisen (kënaqësinë) e vet në fjalë, ndërsa me rastin e bisedës theksohen edhe vetitë individuale të mira.

Pejgamberi i Zotit,s.a.v.s..,Ka thënë:"Vallë do t'i rrokullisë njerëzit në Zjarr diç pos asaj që u kanë vjelur gjuhët e tyre!"

Adab i katërt - Uria (Agjërimi)

Dervishi gjithashtu duhet të durojë shumë uri,edhe këtë në pajtim me dizpozitat e sheriatit (mbi agjërimin).Agjërimi është pjesa (rukni) më e mirë përbërëse e tarikatit.Dhe siç ka bërë Ligjdhënësi që pjesa më e rëndësishme e haxhit të jetë qëndrimi në Arefat, ashtu edhe njerëzit e Zotit(sufijtë) kanë bërë që uria të jetë pjesa më e rëndësishe e tarikatit.

Pjesët kryesore të tarikatit i përbëjnë katër gjëra;uria,izolimi,pagjumësia dhe heshtja. Nëse dervishi mban uri,kjo uri e tij do të përcillet edhe në pjesët e tjera përbërëse,ngase kur dikush është i uritur ai nuk flet shumë,nuk bën gjumë dhe dëshiron të largohet prej njerëzve.Lidhur me këtë në vargje është thënë:

Shtëpia e Evliaut pjesë ka
Prijësit në të quhen ebdallë
Këtu hyn heshtja,izolimi i gjatë
Pastaj uria dhe pagjumësia,

Ebu-l-Kasimi,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Urinë e marrin bazë të nivelit në tarikat sepse burimet e urtësisë kanë mundur t'i arrijnë vetëm përmes tyre.Gradualisht,pak nga pak,ata e kanë pakësuar ushqimin,ashtu që disa kanë arritu deri aty sa gjatë ditës dhe natës e kanë marrur vetëm nga një kafshatë,ndërsa disa të tjerë vetëm nga një hurme,ose nga një farë bademit,ose kokërr të rrushit të terur.

Ebu Osman el-Magribi,Zoti e mëshiroftë,ka ngrënë vetëm një herë në gjashtë muaj!"
Shejh Muhjiddin Ibni Arebiu në "Profecitë Mekkase" deklaron:"E kemi dëgjuar një version që Allhu i Madhëruar e ka pyetur nefsin,pasi që e kishte krjuar:"Cili jam Unë?"Nefsi ishte përgjigjur:"Po cili jamë unë?",andaj Zoti plotë katërmijë vjet e ka mbajtur në detin e urisë,pastaj e ka pyetur sërish:"Cili jam Unë?",ndërsa nefsi ishte përgjigjur:"Ti je Zoti im".

Sehl ibni Abdullah er-Tusteri ka ngrënë një herë në pesëmbëdhjetë ditë,ndërsa kur vinte muaji i ramazanit nuk hante deri sa nuk e shikonte hënën e re të muajit shevval.Gjatë muajit ramazan merrte ushqim çdo mbrëmje,edhe vetëm me ujë,në mënyrë që të mos agjëroj pa ndërprerë.Ai deklaronet:"Pasi që e krijoi këtë botë,Zoti në uri e dha urtësinë dhe diturinë,ndërsa në ngopje paditurinë dhe mosbindjen.

Ai,Zoti e mëshiroftë,forcohej kur mbante uri,ndërsa dobësohej kur ishte i ngopur.
Sulejman ed-Darani ka thënë:"Çelësi i dynjasë"(d.m.th..veprave të kësaj bote)"Është ngopja,nërsa çelësi i ahiretit është uria".

Sehl ibni Abdullahu,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Kush dëshiron të hajë çdo ditë nga dy herë,le të ndërtojë për vete një grazhdë."

Malik ibni Dinari,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Kush dëshiron që shejtani të ikë nga hija e tij.duhet ta frenojë pasionin e vet."

Jahja ibni Muadhi,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"Ngopja është zjarr ndërsa pasioni është lëshim i lëndës djegëse që ndizet dhe flaka e cilit nuk shuhet derisa pronari të mos digjet."

Janë shumë thënie të përfaqësuesve të gjeneratave të para lidhur me këtë temë.

Adab i pestë-Obligimi i mirësjelljës ndaj Zotit të Madhëruar

Dervishi duhet t'i përmbahet mirësjelljes(adabeve)ndaj Zotit të Lartësuar,ndaj evliave të Tij dhe ndaj vëllezërve të tij,duke mos ia falur kurrë vetes mosmirësjelljen.

Ebu Ali ed-Dekkaku,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"Robi me ibadetin e vet mund të arrijë në Xhenet,ndërsa në hadret(prezencë,audiencë) të Zotit të tij mund të arrijë vetëm nëse ibadeti i tij përcillet me mirësjellje.

Kush në bindjen e vet (kryerjen e veprave të mira)nuk ka kujdes mbi mirësjelljen,ai nga Zoti i vet është i ndarë me shtatëdhjetë perde"Ai,Zoti e mëshiroftë,kurrë nuk është mbështetur në jastëk,mur apo diç tjetër,pos në nevojë të madhe.ai ka deklaruar: "Kjo, është e pakulturuar."

Abulla ibni el-Xhela ka thënë:"Kush nuk ka mirësjellje,nuk ka as Sheriat,Iman dhe Teuhid" të plotë.Ibni Ata,Zoti e mëshiroftë,ka thënë;"Dervishi nuk do të jetë adabli (njerëzor, mirësjelljes) përderisa të mos ketë turp para Zotit t'i shtrijë këmbët, qoftë ditën apo natën.

Imam Esh-Shafiu,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"dituria të jetë kripë ndërsa mirësjellja miell."(Kjo do të thotë se për të qenë i mirë si buka,përmasa e diturisë dhe mirësjelljes duhet të jetë si ai i miellit dhe të kripës.Prandaj,duhet shumë më shumë mirësjellje se dituri.)

Esh-Shibli, Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Njeri prej alameteve të atyre që ndodhen në prezencën e Zotitështë që ata kurrë,mandje as në gjendje të lehtësimit,nuk e tregojnë sjellje të keqe.Varidet e Hakkut të Lartësuar vijnë haptas dhe fshehtas.Prezenca e Zotit të Lartësuar është prezenca e mirësjelljesë,heshtjes,devotshmërisë dhe frikls,andaj,për shkak të papërshtatshmërisë,nuk i përgjigjet injoranca në sjellje.

Mandje duke supozuar që një evlia në prezencën e Hakkut e kalon një periodë sa është jeta e Nuhut a.s...,kjo gjatësi e prezencës në praninë e Lavdiplotitë te ai,nga dita në ditë, vetëm do të shtonte devotshmërinë,ngase fenomenet e Hakkut të Lartësuar nuk përsëriten, ndërsa çdo fenomen që e përjeton robi meriton që robi ndaj tij të mos sillet assesi ndryshe pos me respekt dhe devotshmëri,andaj mbani në mend këtë."

Ebu Husejn en-Nuri,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"Cili nuk edukohet me kohë i nënshtrohet zemërimit."

Nërsa,El-Misiri,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"kush i lejon vetës të jetë i paedukuar,do të kthehet nga ka ardhur."(Do të thotë nuk do të ketë progres në rrugë,ngase mungesa e edukimit do ta kthej në pozitat fillestare.)

Sejjdi Muhemmed eesh-Shenavi,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Statusi i dervishit i cili hyn në tarikat është si statusi i parasë së vërtetë,e nëse pastaj zhytet në edeprëzllëk, statusi i tij bëhet si statusi i parasë së falsifikuar,të cilën secili e flakë dhe askushë nuk dëshiron ta mbajë."

Adab i gjashtë- Kundërshtimi i dëshirës së nefsit


Dervishi duhet t'i kundërvihet dëshirës së nefsit të tij,duke mos u pajtuar kurrë me nefsin në atë që ai dëshrion.Shejhlerët janë unanimë në atë që kryegjëja e pasurisë së dervisjit është në kundërvënien e tij nefsit të vet,ndërsa ai që ia liron frerët nefsit të vet në atë që ai dëshiron me këtë e shkatërron nefsin e vet.

Ebu Hafsi,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"Kush nuk e akuzon nefsin e vet në të gjitha gjendjet, dhe që nuk e kundërshton në të gjitha kërkesat e tij,dhe që tërë kohën nuk e tërheq kah ajo që atij(nefsi) nuk i pëlqen,ai as në gjendjet tjera të veta nuk do të vepreojë drejt."

Ebu Bekri et-Tahsenani ka thënë:"Perdja më e madhe midis teje dhe Zotit tënd është ajo që ti pajtohesh (dakorordohesh)me nefsin tënd!"

Ibni Ata ka thënë:"Kush kërkon nga Zoti kompenzim për in=badetin e tij meriton të jetë i dëbuar dhe që mbi te të lëshohet zemërimi!"

Ibni Shejbani ka thënë:"Sa herë që robi han nga kërkesat i mbulohet pamja e Zotit të vet.Njëzet vjet kam pasur dëshirë për të ngrënë thjera,mirpo nuk pata rastin.Më pas megjithatë e hëngra dhe pastaj dola nga shtëpia,më pas menjëherë më kapën njerëzit e sulltanit,me fjalët:"Ky,me disa njerëz të sulltanit,dje ka thyer shtambat për verë!"dhe më goditën me njëqind shkopinj.

Në atë moment andej pari kaloi shejhu im Ebu Osman el-Magribi i cili më pyeti:"Ç'ke bërë që të gjejë një gjë e tillë?"Unë iu përgjigja:"Kam ngrënë nga dëshira."Shejhu i urdhëroi t'më lirojnë,dhe ata e dëgjuan,ndërsa kur mbetëm vetëm,ai më tha:"Mirë kalove,nëse donë Zoti!"

Es-Sirri es-Sakati,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Mëse dyzet vjet nefsi im më ka kërkuar që karotën ta ngjyjë me reçel(të mos e ha vetëm por me reçel,mirpo unë nuk ia kam mundësuar këtë."

Zoti i Madhëruar Davudit,a.s..,i kishte shpallut:"O Davud,tërhiqja vërejtjen dhe paralajmëro popullin tënd për kërkesat në ushqim,ngase nga Unë do të mbulohen ato zemra mendja e cilave është e lidhur për kërkesat e kësaj bote."

Në njërën prej librave të Zotit Zoti i madhëruar thotë:"Cili është më i padrejtë se ai që më robëron për shkak të (arritjes së)Xhenetit ose(shpëtimit nga)Xhehenemit?Vall[ nuk do të meritoja t'më robërohet sikur të mos kisha krijuar?"

Në pasimin e dëshirës hyn edhe dhënia e përparësisë gjumit ndaj qëndrimit pa gjumë natën(për shkak të ibadetit),ngase kjo është dëshmi e mos respektimit të Zoti të Madhëruar,e kush nuk e adhuron Zotin ai është armik i Tij.Allhu i Lartësuar Davudit a.s.,i ka shpallur:"O Davud,gënjen ai që pohon se meë adhuron,ndërsa kur të bjerë nata ai pranë Meje shkon për të fjetur."Me këtë Hakku dëshmon se gënjen ai që e pohon se e adhuron,dërkaq që pran Tij,përkundër se nuk e ka mposhtur gjumi,shkon për të fjetur.

Ibrahim ibni Ed-hemi,Zoti qoftë i kënaqur me te,ka deklaruar:"Një nga shenjat e sinqeritetit të robit në pendom nga mëkatet është edhe ajo që pas pendimit ndjen kënaqësi ai gënjen se e ka braktisur mëkatin e përmendur,ngase shumë shpejtë
sërish mund të përsëritë."

Adab i shtatë -Të mos cenohen pjesët kryesore dhe kushtet e tarikatit.

Dervishi duhet të jetë i qëndrueshëm në atë që të mos i thyejë pjesët kryesore dhe kushte e tarikatit,ngase kur të bjerë një pjesë kryesore ose një kushtë,pas tij bijën edhe të tjerët.Ajo që u tha më sipër se tarikati ka katër pjesë(rukne)kryesore,edhe atë;urinë(agjërimin), izolimin, heshtjen dhe qëndrimin pa gjumë,dërsa ajo që i shtohet kësaj bën pjesë në pjesë të dorës së dytë.
Është thënë:"Kush i lëshon bazat nuk do të arrijë te qëllimi." këtë dije mirë.

Adab i tetë- Zgjedhja e Shejhut i cili është i udhëzuar në shkencën e sheriatit.

Dervishi duhet të mësoj prej Shejhut që e njeh mirë shkencën e sheriatit,që të mos ketë nevojë të kërkojë të tjerë.
Shejh Muhammed esh-Shenavi,Zoti e mëshiroftë,ka paralajmruar se ai një ditë kishte thënë shejhut të tij:" Do të doja ta vizitoj filani shejhun",ndërsa shejhu e shikoi rënd dhe i tha:"O Muhammed,nëse unë nuk të mjaftoj,përse më pranove për shejh?"Prej atëherë", tha ai,"deri në vdekjen e tij kurë nuk kam vizituar asnjë shejh tjetër."

Imam Ahmed ibni Hanbeli,edhe përkundër vlerës së jashtëzakonshme,kur ngecte në ndonjë çështje,i drejtohej Ebu Hazam el-Bagdadit me fjalët:"Ç'thua ti lidhur me këtë,o sufi?",dhe çkado që ky i thonte,ai këtë e pranonte.Vetëm ky fakt tregon mjaft për virtytet e shejhlerëve sufistë.

Gjithashtu, el-Xhunejdi,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Sikur do të dija që nën kupën qiellore ekziston një dituri e Zotit të Lartësuar që është më e ndershme se ajo që e posedojnë sufijtë.unë me siguri do ë kërkoja këtë dituri."

Gjithashtu ka thënë:"Nuk ka dituri që është zbritur nga qielli dhe cilën Zoti i Madhëruar e ka bërë të arritshme për krijesat e që edhe mua t'mos më ketë dhënë një pjesë të saj."
Ebu-l-Kasim el-Kushejri,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Të gjthë shejhlerët në tarikat deklarojnë se kurrë asnjëri prej tyre nuk ka dëshiruar të bëhet shejh në tarikat e meqë më parë nuk i ka mësuar mirë dituritë e sheriatit dhe nuk ka arritur në shkallën e profecisë.që e ka bërë të pavarur nga sjellja e konkluzionve.

Pos atyre,dervishët vizitojnë edhe të tjerë në mënyrën që prej tyre të mësojnë dituri vetëm ngase nuk e dinë nivelin e tyre.Argumentet e sufijve, ngase i konfirmon profecia (keshf), janë më të qartë se argumente që i thksojnë të tjerët.Sa herë që dikush prej tyre ka jetuar në një kohë,dijetarët që kanë jetuar në kohën e tij ndaj tij kanë qenë përulur, duke vepruar sipas asaj që u kanë dhënë shenjë (isharet) ai dhe në situatë të rënda nga ai kanë kërkuar t'i lirojë nga vuajtjet.Sikur këta dijetarë tek sufijtë të mos kishin vërejtur gjëra që dëshmojnë se janë mbi ta,çështja dë të ishte krejtësisht e kundërt (raporti ndërmjet tyre do të ishte krejtësisht i kundërt).

Adab i nënd - Këputja e lidhjeve të kësaj bote

Dervishi duhet të bëjë gjithë që kryegjëja e pasurisë së tij të jetë këputja e lidhjeve me këtë botë.Në të vërtetë,rrallë ndodhë që dikush të ketë sukse (në tarikat) nëse ka lidhje të kësaj bote,ngase kjo lidhje e tërheq pas.Prandaj (dijetarët) thonë:"NJë nga konditat që duhet plotësuar ai që pendohet (bënë teube) është ta braktisë shoqërinë e keqe,me cilën është shoqëruar para pendimit të vet,ngas shoqërimi me ta mund të tërheqë prapa,drejt të bërit e sërishëm të asaj prej cilëve ai është penduar tashmë."

Imam El-Kushejri,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Dervishi duhet vazhdimisht ta zbrazë nga preokupimi,ndërsa një nga preokupimat më të mëdha që i ka ai prej cilave duhet të lirohet është pasuria.ngas,për shkak të dobësisë së vet,duke anuar kah pasuria do të largohet nga Rruga e drejtë,ashtu që ai nuk duhet t'i qaset përderisa nuk përsoset në tarikat.Shejhlerët nuk mund ta pasojnë rrugën me dervishin i cili ka pasur ndonjë lidhje me këtë botë,ngase pasimi i rrugës me një dervish të tillë do të ishte jashtëzakonisht e ngadalshme,andaj mbase mund të kalonin edhe tërë jetën e që të mos arrini deri në nivelin e dëshiruar."

Prandaj dervishët deklarojnë:"Së pari mëso të besosh pastaj eja hyn në tarikat!",pikërisht për atë që ai të kthehet sa më pak kah diçka pos tarikatit. Në të vërtetë,sikur ai do t'i qasej dhikërit të përbashkët,mbase do ta ftonte leksioni i tij për ta përgatitur,ose të jetë me studentët,ose të marrë pjesë në diskutime,e krejt kjo do ta pengonte në atë që me tarikat dëshirohet të arrihet,e kjo është pasimi i Zotit të Madhëruar,të Vetëm.Sa i përkët shumicës së disiplinave dhe finesat e tyre,në lidhje me ta nefsi (egoja) i gjen interesat e veta,ndërsa tërë tarikati është ndërtuar në mospajtim me nefsin".

Adab i dhjetë- Me gjendje të argumentohet niveli vetanak.

Dervishi në gjendjen e tij duhet të ketë argument për nivelin të cilin synon se e ka arritur ose predikon se është në të.Kështu,nëse pohon se e adhuron Zotin,ngjyra e tij (fytyrës, si argumant) do të anoj kah e verdha(sarij);nëse pohon se është përmabjatur nga kjo botë,do të largohet shoqëria e keqe;nëse pohon se agjëron,trupi i tij do të dobësohet etj.

Esh- Sherif el-Ahmed ka thënë:"Duke vizituar njerëzit e mirë,me një grup sufijsh isha në vizitë në një tyrbe në Behnese(regjio në Egjipt).Në një moment nisi të afrohet drejt nesh një i ri thatanik dhe me ngjyrë të zbehtë(verdhë) në fytyrë,i cili rrezatonte mirësi.Me të shikuar,njëri prej sufijve recitoi vargjet:

Dashuria e zjarrtë më shkakton
Dhimbje që zgjatë ditë e netë
Ndërsa kur yjet të perëndojnë
Nxitë edhe gjëmime.

Pas kësaj djaloshi klithi dhe goditi shtyllën me dorë,i cili iu thye,e tek të gjithë të pranishmit kjo nxiti një dashuri të flakët."

Në bazë të këaj dihet që çdo dervish,nëse nuk e praktikon urinë dhe luftën me nefsin e tij,e përfshin një përtaci dhe mbulohet me perde të trasha,ashtu që edhe kur dëgjon Kur'anin,për shkak të perdes së trashë,nuk i kupton paralajmërimet kur'anore."

Adab i njëmbëdhjet - Pranimi i asaj që është më e besueshme.

Dervishi në besimin e tij duhet të pranoj atë që është më e besueshme dhe,sa të jetë e mundur,të haronizohen zgjidhjet e ndryshme të dijetarëve,duke u përpjekur që ibadetet e tyre të jenë sipas të gjitha,apo të paktën sipas shumicës së shkollave juridike (medhehebeve).

Sa i përket lehtësimeve të sheriatit,ato janë paraparë për të dobëtit,për ata që janë detyruar për to dhe ata që janë të zënë me punë të ndyshme,ndërsa për sufijtë nuk ka hije asgjë tjetër pos t'i qasen zgjidhjeve të rënda të sheriatit.

Prandaj disa deklarojnë:" nëse sufiu nga nivelet (derexhe)e realitetit (hakikat) zbret në lehtësia të sheriatit,ai e këputë betimin e vet me Zotin e Madhëruar.

Adab i dymbëdhjetë-Të fshehen gjendjet vetanake fetare.

Dervishi gjithashtu duhet,sa të jetë e mundur,t'i fshehë gjendjet e veta që janë midis tij dhe Zotit të Madhëruar,në mënyrë që të stabilizohet në gjendjen në të cilën i ka mbetur vetëm që ta respektojë Zoti i Madhëruar,dhe jo ndonjë krijesë tjetër.Prandaj nga sufiu i sinqertë thuaja është e pamundur të mësohet mbi gjendjen e tij,nëse këtë e fshehë aq shumë.
Një sufi kishte kaluar pranë Sejjid Muhammed esh-Sherbanit dhe kishte recituar këto vargje:

Shumë kalorës në fshehtësi
Nën strehën e shtëpisë së vet
Bëhet gati për t'u nisur
Deri te ai cak i madhëruar.

Pas kësaj shejhu klithi,u hodh nga vendi e shtrëngoi dhe e pyeti:"Si e ke kuptuar këtë?"
Sufijtë janë unanimë në mendimin se nuk ka sgjë nga dervishi i cili në motivet e veprave të veta nuk merr në konsideratë Hakkun e Lartësuar Gjithashtu janë unanimë në atë se është bllokuar(ndalur)çdo dervish i cili dëshiron të tregohet para botës dhe që njerëzit t'i vërejnë"përsosmëritë" e tij,në veçanti nëse njerëzit përmes tij dëshirojnë të arrijnë bereqet,për çka ai do të shkatërrohet tërësisht.

Adab i trembëdhjet - Përjetimi i vështirësive në rrugë.

Dervishi duhet të mësohet me durimin e vështirësive në Rrugë,siç është që të mos e lëshojë rrugën nëse i ndodhë ndonjë sëmundje,vështirësi,skamje dhe bela,si dhe që as në skamje as në nevojë nuk i qaset lehtësimeve(juridike).Kur dervishi të hyjë në tarikat shpesh ndodhë që bota fillon t'i largohet dhe nderin e tij ta fyejë me shpifje,andaj i afrohet një shejtan dhe i pëshpëritë:"Ç'të është nevojitur tarikati?

Sa vjet ke qenë rahat nga njerëzit? Gjatë tërë kësaj kohe të kanë përmenduar vetëm për së miri dhe nuk kanë bërë mëkat ndaj teje(duke të fyer dhe shpifur)",andaj dervishi (nëse nuk ka mjaft fuqi) e prishë betimin,e braktisë tarikatin dhe përjeton dëshpërim kështu që më nuk është as për tarikat as për diç tjetër.Prandaj dervishi duhet të jetë stabili në tarikat,duke mos i lejuar ta luhatin sprovat e ndyshme në këtë rrugë,ngase kjo i vie nga shejtani.

Adab i katërmbëdhjetë - Devishi duhet të qëndroj me Shejhun.

Nëse ka shejh,dervishi duhet të qëndroj pranë tij,e nëse përpiqet që halveti i tij(vend i izolimit) të jetë përballë derës së shejhut,në mënyrë që ta shikojë sa herë që të dalë,kjo do të jetë dëshmi e lumturisë së tij.Ngase,mund të ndodhë që një shikim(i shejhut) do ta shëndërroj në ari të pastër dhe nuk do të ketë nevojë për luftë shpirtërore (muxhahed).

Ngjashëm i ka ndodhur edhe Sejjid Jusuf el-Axhemit,i cili një ditë kishte dalur nga havleti i tij dhe nuk kishte hasur asnjë dervishi për ta shikuar,andaj shikim i ra tek një qen,i cili ishte para hyrjes së xhamisë.Si pasojë e kësaj të gjithë qentë e kajros vepruan si qeni i përmendur;shkoni pas tij kudo shkonte dhe qëndronin me te kudo të ndalej:Njerëzit befas filluan t'u sjellin në emër të kurbanit bagëti dhe gjëra të tjera,andaj shejhu urdhëroi t'ia sjellin qenin e përmendur,ndërsa kur ia sollën,i tha:"Çypë!!!,kështu që qentë tjerë po atë moment u larguan prej tij.Me këtë rast shejhu kishte deklaruar:"Sikur ky shikim të kishte rënë mbi ndonjë njeri,ai do të bëhej preijës (imam) dhe njerëzit do të shkonin pas tij."

Sufijtë thonë që dervishi nuk duhet të marrë ndonjë udhëtim para se t'i pranohet tarikati, ngase ai udhëtim do të mund të ishte helm vdekjeprurës.

Imam el-Kushejri,Zoti e mëshiroftë,thotë:"kur Zoti ia dëshiron të mirën një dervishi,Ai e lidhë për vendin e dervishllëkut të tij dhe e angazhon përjetësisht në rrugën e luftës së tij shpirtërore(muxhahed),ndërsa kur ia dëshiron atë që për te është e keqe,Ai e kthen në gjendjen në të cilën ka qenë para pendimit dhe në vend se me Te e preokupon me këtë botë."

Gjithashtu ka thënë:"Gjithçka e bukur është në lidhje me pragun e shejhut.Kur Zoti ia dëshiron robit atë që është e mirë për te,para se të stabilizohet në vetëdijen e Zotit,Ai e lë të shikojë prej një vendi të rrezikshëm në tjetrin,andaj ai në fund të rrugëtimit të vet do të mbete i mbuluar me perden e mungesës së mirësjelljes së kërkuar,ose nevojën për rrugëtime të reja dhe takime me shejhlerët të tjerë e që.me qëllim të edukimit të vet,të mos lidhet me asnjërin prej tyre."

Të tillin nuk duhet ta obligojë me pasimin e tarikatit,meqë Zoti i Madhëruar nuk dëshiron ta lartësoj në nivele të njerëzve të shquar,ngase sikur të dëshironte Ai,do të lidhte për shërbim një shejhu,të cilit do t'i jepte betimin për bindje të plotë edhe në atë që i pëlqen edhe në atë që nuk i pëlqen.

Adab i pesëmbëdhetë - Të dekalruarit e vazhdueshëm i dhikrit.

Dervishi duhet të kuptojë havatirat (mendimet) e veta,ta përmisojë ahlakun (moralin, karakterin) e tij dhe me dhikër të vazhdueshëm ta dëbojë pakujdesinë nga zemra. Dervishi i sinqertë nuk duhet të vendosë të recitojë shumë Kur'an dhe të falet shumë(nafile),ngase kjo është vird(detyrë e atyre që kanë arritur) përsosmërinë,ndërsa detyra e vazhdueshme e dervishit është që jashtësinë dhe brendinë e vet ta pastrojë nga cilësitë e qortuara,siç janë:zëmërimi,mburrja,mendjelartësia,egoizmi,lakim ia etij..,cilësi që e pengojnë të hyjë në hadretin (haremin,prezencën) e Zotit të Lartësuar.

Ndërsa kur të pastrohet nga këto cilësi negative,atëherë ai mund të recitojë shumë Kur'an, të shoqërohet me Hakkun,të qëndrojë para tij në namaz etj.Në të vërtetë,kjo është renditja të cilës i janë përmbajtur përfaqësuesit e mirë të gjeneratave të hershme.

Sejjid el-Mersafi,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Shejhlerët nuk kanë mundur ta gjejnë ndonjë ilaç i cili do ta pastronte më mirë zemrën nga të kujtuarit e vazhdueshëm të Zotit të Madhëruar.

Statusi i atij që bën dhikër është si statusi i atij që metalin e dryshkur e pastron me rërë,ndërsa statusi i atij që nuk bën dhikër e kryen ibadete të tjera është si statusi i atij i cili metalin e ndryshkur e pastron me sapun,ashtu që atij ,përkundlr përpjekjes,për pastrim i duhet jashtëzakonisht shumë kohë që ta pastroj atë.
Sejjid Omer ibni Farid,në "Kelimetu - t- tevhid",thotë: Kjo karakterin e përmirëson

Për çdonjëri që e pinë
Dhe të vendosur e bën atë
Që nuk ka qenë i vendosur.
Që të bëhet dorëlirë
Bën ajo nga koprraci
Ndërsa të butë në zemërim
Kush ka qenë i ashpër më parë.

Adab i gjashtëmbedhjetë - Të duruarit e fyerjeve,falja,kënaqësia dhe
përkushtrimi.

Nëse qëndron në teqe ose nëse zbret në çarshi,dervishi duhet të bëjë që kryegjëja e pasurisë së tij të jetë durimi (sabër)i fyerjeve dhe falja për secilin që i bën diç që nuk i pëlqen nefsit të tij,si në teqe atyre që janë në çarshi ashtu ose disa të tjerëve ta parnojë vetëm me kënaqësi dhe përkushtim,e nëse këtë nuk mundet,gjëja më e vogël që mundet është që këtë ta pranojë me durim(ta bartë me sabër).

Ngase,nëse nukj i bartë me durim veprimet e vrazhda të vëllezërve,ai nuk është i përshtashëm për tarikat,andaj duhet t'i bashkohet njerëzve të zakonshëm dhe ta braktisë rrugën sufiste.

Sejjid Ali el-Mersafi,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Ebu Jezidi (El-Bistami) kishte qëndruar pikërisht në ato vende të cilët njerëzit nuk ia lejonin,andaj e fyenin dhe e nënçmonin.Ai këtë e bënte pikërisht për të.që ta ushtronte nefsin e vet(ta mësonte me fyerje dhe nënçmime),ndërsa kur turma fillonte ta lavdëronte dhe falënderonte,ai sakaq largohej nga ai vend."Kjo,me gjasë,ka qenë në fillim të rrugës së tij.


Adab i shtatëmdhjetë - Injorimi i të mirave të kësaj bote

Kur të hyjë në tarikat dervishi me zemër nuk duhet t'i kushtojë vëmendje,asnjërës prej të mirave të kësaj bote që i dalin nga dora,por është i detyruar që tërë dynjallëkun ta lidhë në lëmsh dhe ta hedhë në detin e humbjes së shpresës që ndonjëherë do të gjejë dhe që ari dhe pluhuri i dheut,në vlerësim dhe anim nga njëri apo tjetri,kanë vlerë të njejtë,në mënyrë që të mos jenë konkurrentë dhe të garojë me njerëzit qe e duan këtë botë.

Ngase,kush garon me ta,këlyshët e dunjasë me kafshimet,gërvishtjet do të ndotin, mendimin e tij do ta pushtojnë dhe ta turbullojë gjendjen e tij,andaj do të pushojë së ndjekuri tarikatin.

Ebu-l- Kasim el - Kushejri,Zoti e mëshiroftë,deklaron:"Çdo dervish në zemrën e cilit ka synime për çfarëdo të mirë dhe kënaqësi të kësaj bote quhet dervish vetëm formalisht,por jo edhe i vërtetë.Është e papëlqyeshme që dervishi ta braktisë sporvën më kryesore në besimin tij,dhe pastaj ti kthehet sërish dhe të jetë rob i parasë dhe dirhemit,shtëpisë apo vazifës. Përkundrazi,për dervishin duhet të jetë e njejtë,pati apo s'pati diç nga të mirat e kësaj bote,që askujt,madje as zjarrputisti,të mos i bëjë konkurencë në garën për të mirat e kësaj bote."

Kjo sqarohet me faktin që robi nuk din ç'i ka caktuar Zoti i Madhëruar si nafakë,përderisa këtë, për shembull,nuk e han,pinë,veshë etj.., e që para kësaj ai nuk e din ç'i është caktuar e të garojë që ta arrijë këtë.Të supozojmë se ai edhe e din ç'është nafakë e tij.ai nuk duhet të garojë me askën për këtë,ngase atë nuk do të mund ta largojë asnjëri prej tij, as mund ta ndajë qoftë edhe një kafshatë nga kjo.Pos kësaj,për të mirat e kësaj bote garon ai që ka makutëri të fortë për to,duke synuar pas asaj që gjithçka t'i përkasë vetëm atij,e jo dikujt tjetër.Ndërsa diç e tillë nuk i ka hije atij që është në tarikat.

Diç e tillë,në të vërtetë,rrjedh nga ata qe e duan këtë botë.Ai që e donë këtë botë ëashtë si i verbëri i cili ndeshet me murin,andaj kapet për gjithçka që prekë.nëse dikush është i tillë, ai nuk është i përshtatshëm për tarikat.Prandaj,o vëlla,assesi mos i vën veshin ndonjë gjëje të kësaj bote që do të largojë nga Zoti yt.E nëse e dëshiron këtë botë, atëherë kurrsesi mos u prezento si sufi - Zoti të udhëzoftë.

Adab i tetëmbdhjetë- Synimi që të arrihet nivelet e larta sufiste.

Dervishi nuk duhet të kënaqet vetëm me hiqaje dhe rrëfime mbi ngjarjet e ndryshme që i kanë ndoshur sufijve të caktuar,e që edhe vetë të mos i arrijë nivelet e tyre,dhe të flasë mbi ato nivele ashtu sikur t'i ketë arritu edhe ai,ngase kjo për dervishin ishte një nga pengesat më të mëdha dhe në tarikat llogarite si munafikllëk dhe tradhti.

Nën supozimin që dervishët edhe përmendësh e mëson "Risalen" e El-Kushejrit ose "Avariful-l-mearif" (të Es-Suherverdit),ai atëherë do të posedonte vetëm dituri (retorik)por jo edhe praktikën e pasimit(në të cilën do ta mishironte atë dituri),kështu që ai nëse do ta pranonte rolin e shejhut,me këtë dituri(pa praktikë)nuk mund t'i ndihmonte asnjërit.

Këto gjëra u ndodhin shumë kujt në kohën tonë por shumica e njerëzve nuk është e vetdijshme për këtë dhe nuk dijnë për çka bëhet fjalë në të vërtetë këtu,andaj të tillët, duke mos i njohur rangjet e sufijve,i llogaritin në sufijë.Pra bëhet fjalë për ata që vetëm verbalisht e transmetojnë këtë dituri ndërsa nuk e kanë përjetuar këtë edhe më përvojë.


Adab është. - Të mos pranohet roli i myrshidit pa lejen e shejhut.

Dervishi duhet të ketë kujdes për atë që mos pranojë rolin e ligjëruesit,qoftë për aspekte formale qoftë për ato të brendshme të fesë deri atëherë kur shejhu i tij të mos e konfirmojë pastërtinë (ideologjike) përkryerjen e një pune të këtillë.pa këtë kushtë ai as nuk do të duhej të merrte dike si dervish të vetin.

Ngas,kur ndonjë dervish do ta pranonte rolin të mbajë ligjëratë mbi tesavvufin ose të mësojë tarikat para se të shuhet zjarri i besherijjetit të tij(natyrës së tij njerëzore)edhe pa leje nga shejhu,ai me një veprim të tillë do të ishte bllokuar në rrugën e vet,do të ishte i mashtruar por edhe do t'i mashtronte edhe të tjerët,të vërtetat mbi tarikatin për të do të ishin të fshehura dhe njerëzit nga ai nuk do të kishin kurrfarë dobie.

Këtë dervishi duhet të këtë parasysh dhe të ruhet prej kësaj ngase dashuria për famë dhe popullaritet mund ta sjellin në huti dhe të errësojnë pasqyrën e zemrës së tij,ashtu që nuk do të mund ta dallojë të vërtetën nga e pavërteta,as të kuptojë hallet e caktuara në tarikat.

Shembulli i tij është si shembulli i atij që ulet në një dhomë të errët dhe fillon të përsiatë lidhur me atë ç'ka në atë dhomë,me ç'rast,natyrisht,nuk do të jetë në gjendje të kuptojë njëmend ç'ka në atë dhomë përderisa ajo dhomë nuk ndriçohet(derisa të mos fitojë dritë): Ndërsa kur të fitojë dritë atëherë do të mund të kuptojë dhe shikoj gjithë ç'ka në të,pa nevojë të përsiatë për këtë.

Sipas kësaj dihet që shejhu i cili dervishit të vet ia lejon të jetë vaiz(të mbajë ligjeratë), ose të jetë imam,apo ligjërues,në të vërtetë e mashtron atë dervish,pos nëse e ka një hall aq të fuqishëm i cili dervishit nuk do t'i lejojë devijim dhe cili do ta mbrojë nga gabimet, ndonëse kjo tek sufijtë e kohës sonë kjo është tejet e rrallë.

Mundet,gjithashtu, të ndodhë edhe ajo që shejhu të shohë se nga një dervish nuk mund të dalë asgjë në tarikat, andaj e ka lënë thjeshtë të bëjë si të dojë nga ajo që është e lejuar (mubah), ndërsa krejt kjo nga adabet ndaj Zotit të Lartësuar,Cili këtij dervishi nuk i ka caktuar të jetë nga ata që do të jenë në tarikat dhe të jetë i denjë për tarikat, kështu që në këtë rast nuk do të thotë se shejhu dervishin e tillë e ka mashtruar,porse bëhet fjalë për një aspekt krejtësisht tjetër të shikimit të këtyre gjërave.

Adab është largimi nga ajo që e mbytë zemrën.

Dervishi duhet të largohet nga çdo gjë që e mbytë zemrën e tij,siç është llomotitja, moskujdesi(ndaj Zotit) e të tjera, ngase është vërtetuar që kjo e mbytë zemrën, ndërsa puna e dervishit nuk është tjetër pos krijimi i predispozitave për ringjalljen e zemrës, edhe atë ashtu që do të braktisë çdo gjë që e largon nga Zoti i Madhëruar. Ngase zemra e insanit është si bosht i rrotës së mullirit;nëse ai thyhet,as mulliri nuk do të punojë,e nëse janë dy boshta,rrota më nuk do të mund të lëvizë.

Dervishëve në teqe u kanë preferuar që çdo mëngjes para namazit të sabahut 40 herë të recitojnë:"Ja Hajju Kajjum,la ilahe il-la Ente."Kjo për arsyese se na është transmetuar që Ebu Muhammed el-Kettani,një nga shejhlerët e tarikati,ëndërr e kishte parë Pejgamberin, s.a.v.s..,dhe i kishte thënë:"O Pejgamber i Zotit,lute Zotin që t'mos më vdesë zemra", ndërsa Pejganberi s.a.v.s..,ishte përgjigjur:"O Ebu Muhammed,çdo ditë recito nga 40 herë 'Ja Hajju Ja kajjumu,la ilahe il-la Ente,' dhe zemra do të ngjallet."

Adab është me veshmbathje t'i përshtatet sufijve

Kur betohet për pasimin e rrugës sufiste,nëse veshmbathja e tij dallon nga ajo që është e zakonshme tek sufijtë,siç është ajo e bujqëve,ushtarëve pao ndonjë zanati tjetër,dervishi mënyrën e tij të veshjes duhet ta ndryshojë dhe harmonizojë me atë që është karakteristike për sufijtë.

Pra, nëse dallon prej tyre,duhet të përshtatet.Natyra e punës ua imponon këtë,ushtarët kanë veshjen etyre,ndërsa policët të veten.Kështu sufijtë e kanë mënyrën e tyre të veshjes:"Loji me lloj",siç deklaron hazreti Mevlana.Sepse veshja flet shumë për ty.Kur takon një i cili din të lexojë mirë,veshja yte atij do t'i thotë shumë për ty.

Shejhlerët deklarojnë:"Muridi është i obliguar të ndërrojë tri gjëra,edhe atë;veshjen, shoqërinë (e cila e ka larguar nga Zoti)dhe frymëmarrjet"(që të marrë frymë ndryshe,të marrë frymë si dervish,dhe jo të dihatë),duke u kujdesur që asnjë frymëmarrje të veten të mos e shpenzojë për të qenë i padëgjueshëm,ndërsa në rivajetin tjetër në rendin e katërt përmendet edhe 'ndyshimi i çehres' (fizonomosë,pamjës së fytyrës),e kjo është që të ngyset ndaj çdo gjëje që e largon nga Zoti i tij,ashtu që njerëzit t'i ikin shoqërimit me te. Sufijtë i kanë nxitur dervishët në atë që me fizionominë e tyre të gjasojnë me sufijtë,në mënxrë që ky përgjasim pastaj të kalojë në brendinë e tyre.

Dijetarët kanë thënë:"Njerëzia kufizohet në atë që njeriu stoliset me karakter të atyre që i gjasojnë atij në kohën dhe vendin e tij.
(Ta pranosh karakterin e tyre-kjo është e njerëzishme, të pranosh cilësitë e karakterit, etikës, moralit të atyre njerëzve të cilit ti,në një kohë,dëshiron t'i imitosh.)

Nëse dikush nuk i përmbahet kësaj,ata do të konsideronin që ai ka dështuar në njerëzi,si shembull,kur kadiu do ta veshte veshjen e bujkut,apo të vente në kokë çallmen e bujkut.
Një fjalë e urtë thotë:"Ha ç'të dëshiron shpirti (atë që është hallall),ndërsa vish ashtu si vishet lloji yt.

Adab është mosndërprerja e dhikrit gjersa të mos përjetohet gajbijjeti.

Kur vetë të fillojë të mësojë dhikrin,dervishi9 nuk duhet të ndërprejë këtë mësim krejt derisa të pëejetojë gajbijjetin (largimin edhe vetja edhe nga krijesat).Ngase dhikri edhe është caktuar për të hyrë në hadret (në prezencë) Hakkut të Lartësuar.(Në mënyrë që Ai,Lavdiploti,të jetë i pranishëm,ti duhet të mungosh.Dy nuk munden.Ky është gajbijjet-mungesë nga vetvetja.Prezenca është një.Nuk mund të jesh prezent edhe ti edhe Ai, Lavdiploti.)

Gjerisa dervishi (me njërën prej shqisave) dëshmon (shikon apo ndjen) çkado qoftë nga e krijuara,kjo do të thotë se ai ende nuk ka hyrë në hadret (perzencë)të Hakkut të Lartësuar. Pastaj,kur të hyjë në këtë hadret dhe kur zemra e tij të përjetojë prezencën e Hakkut të Lartësuar,ai atëherë duhet të heshtë (duhet të pushojë së bëri dhikër), ngase atëherë,me shikimin e Zotit Lavdiplotë,shqiptimi formal i fjalëve të dhkirit e humbë çdo kuptim.(Kjo do të ishte sikur që Zoti është ulur pranë teje,dërsa ti megjithatë e thirrë një Zot.Kjo do të ishte edepsuzllëk).

Mandje,ai që është në këtë prezencë edhe sikur të dëshironte t'i bënte dhikër Zotit me gjuhën e tyre nuk do të ishte në gjendje të shqiptojë fjalët,ngase prezenca e tillë është e shoqëruar me ndjenjë të atillë të aso frike shpirtërore dhe devotshmërie sa pesoni heshtë të nemitet (nga Lartësia dhe Madhëria e allhut).

Kjo për arsye se në adab(mirësjellje) të atyre që hyjnë në këtë hadret bën pjesë të heshtin dhe me gjuhë të mos deklarojnë asgjë,e nëse atëherë nuk heshtin,del si i pasjellshëm. Prandaj,dervishi nuk duhet të këpusë dhikrin derisa të mos e përjetojë gajbijjetin(gjersa të mos humbë ndjenjën edhe për vete edhe për botën e gjallë):Nëse ai do ta ndërprente dhikrin para përjetimit të gajbijjetit,në aspektin e rezultatit që pritet nga dhikri.d.m.th..,në aspektin e ngritjes(shpirtërore),ai sikur të mos kishte bërë fare dhikër, ndonëse për këto reciteime shënohen(dhe llogariten)veprat e mira.

Esh - Shibli,Zoti e mëshiroftë,ka thënë:"Kush e përmend vërtetë Zotin e Madhëruar,ai pranë Tij e harron çdo gjë tjetër".

Ndërsa El-Xhunejdi,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"Kush e shikon krijesën(hallk)nuk e shikon Krijuesin(Hakkun),ndërsa kush e shikon Krijuesin nuk i shikon krijesat(andaj as veten,ngase edhe ai është krijesë),pos nëse është një nga njerëzit e përsosur(Kamil).(Ata mund ta bëjnë ehde njërën ehde tjetrën,mirpo edhe ata paraprakisht e kalojnë këtë fazë).
Ndërsa,Ali el-Mersafi,Zoti e mëshiroftë,ka deklaruar:"

Kur muridi me ngul dhe vendosmëri e përmend Zotin e vet,atij në rrugë(tarikat),pa kurrfarrë ndërprerje,distancat midis niveleve(mekameve)të ndyshëm thjeshtë tkurren, kështu që ai në një orë mund ta kalojë rrugën të ciliën të tjerët e kalojnë për një muaj e më shumë.

Gjithashtu ka deklaruar:"Dervishi i cili udhëton me dhikër është sikur shpeza,e cila niset në hadretin e afrisë së zotit,ndërsa devishi i cili si mjet nuk e shfrytëzon dhikrin është si personi i ngathtë dhe dobësuar,i cili e bën një lëvizje dhe ndalet,pastaj tjetrin,kështu që edhe përkundër asaj që caku drejt cilit synon është i largët,në këtë mund ta kalojë edhe tërë jetën e të mos arrijë deri te Ai Cilin e synon."

Gjithashtu ka deklaruar:"Njëri prej adabeve të komunitetit është që kur të bëjë dhikër me shejhun,të mos e kalojnë atë që ai u bën shenjë(isharet):Kështu, nese ai i bën shenjë se duhet të heshtin,është adab që asnjëri prej tyre të mos fillojë të bëjë dhikër përdersa të ketë ndjenjën(për vete dhe botën për rreth),e nëse do të vazhdonte të bëjë dhikër edhe përkundër asaj që nuk është në gjendje të gajbijjetit,kur nuk din as për vete as për të pranishmit,recitimi i tij i dhikrit do të paraqetmmunafikllëk i përzier me edepsellëk,ngase shejhu atyre kurrë nuk do t'u thotë:'heshtni!',pa lejen(izën) nga Hakku i Madhërishëm,në mënyrën e njohur për sufijtë,ndërsa kundërshtimi i lejeve të Hakkut(që vie përmesshejhut) do të jetë dalje nga suazat e mirësjelljes.(adabeve).

Adab është të jesh vazhdimisht aktivë dhe të luftoshë kundër përtacisë

Dervishi gjithnjë duhet të jetë aktiv,duke mos i lejuar vetes për asnjë moment të jetë përtac.Kështu,ai duhet të ruhet që nafilen të mos e falë ulur,nëse mund ta bëjë në këmbë, ose,duke qenë ulur,të shtrihet për të marrur diç.ndërsa mund të ngritet,apo nëse shejhu e dërgon në qytet për të blerë diç,e ai të pyesë:"Mos duhet edhe diç tjetër,që t'i kryejë përnjëherë të gjitha,e të mos shkoj disa herë",pos nëse kjo nuk është për shkak të përtacisë por nga frika që me dalje të shpeshtë në qytet do të bjerë në sprovë.(Nëse frikohet se do të sorollatet pa lidhje dhe që kjo t'i kalojë në hall.Do të thotë nijeti është me rëndësi.)

Kush bën diç nga që u theksua,ai është i paaftë dhe i pa përshtatshëm për tarikat. Gjithashtu,në përtacinë e dervishit bën pjesë edhe ajo që kërkon mjet transporti(kafshë për kalërim,sot makinë,motoçiklet, biçikletë)kur shejhu e dërgon ta kryejë ndonjë punë ose të sjellë diç,nëse ai këtë mund ta kryejë këmbë apo ta sjellë me vete.Për te kjo vetëm që nuk mund duhet të jetë e rënd,porse duhet të ketë nder t'u shërbejë(bëjë hizmet) sufijve dhe ta durojë lodhjen për t'ua plotësuar kërkesat.

Prandaj,kur shejhu e shikon që dervishi anon kah lehtësimet dhe rahatia,nuk duhet të lodhet me këtë,por duhet t'i thuhet që ta lerë dervishllëkun dhe të merret me ndonjë zanat ose detyrë,ngase secilit i lehtësohet ajo për çka është krijuar.(Një dervishi ,sa herë që i thuhet nga shejhu i tij diç ai duhet të përgjigjet pozitivishtë në kryerjen e asaj detyre.Nuk është vështirë ta kryshe atë .Askush nuk kërkon të kryesh ndonjë mrekulli.)

Adab është vendosmëria në pagjumësi,uri,izolim dhe dashuri ndaj shejhut

Dervishi,edhe me trup edhe me vepër,duhet të jetë jashtë zakonisht i durueshëm dhe i vendosur në pagjumësi,uri(aghërim)dhe izolim nga njerëzit.

Ibrahi ed-Dusuki ka deklaruar:"Rruga drej Zotit të Madhërishëm i mposhtë të fortit, copëton mushkëritë,dobëson trupin,shkakton pagjumësi,lëngon zemrën dhe shkrinë zemrat e zemrës.(Kalb dhe fuad.Fuad është zemra e zemrës.Kalb është krijuar nga fjala arabe "kalabe - jukalibu"- të rrotullohesh.Zemra është ajo që rrotullohet vazhdimisht.Fuad rrjedh nga fjala "fajda"- dobi,kur zemra fillon të eksploatojë atë që mund të ofrojë dobi. Thuhet:"Zemra sëmuret".A u kujtohet ilahia e cila thotë:"Nga ashku je sëmurë,ilaçi të duhet".Do të thotë,e ka kapluar ashku - kjo është sëmundje pozitive.Për të këtu bëhet fjalë.Vuan për dikën.është e sëmurë për diken.)

Gjithashtu ka thënë:!Ajo në çka dervishi duhet të mbështete më së shumti është dashuria ndaj shejhut,përkushtimi ndaj tij,mosvënia e inatit me te dhe mos kundërshtimi i asaj që ai e donë dhe urdhëron.(Që qetë dhe pa kundërshtim ta pranojë atë që e dëshiron shejhu.Dotë thotë ta përjashtojë dëshirën e vet.Kur të mos ketë dëshirë të vetën,kur të mbete pa të,atëherë dëshira e shejhut do të rrymojë në te.)

Nëse dashuria e tij ndaj shejhut dhe përkushtimi ndaj tij çdo ditë shtohen,do të ruhet nga ndarja(nga shejhu dhe shoqëria)dhe nga pamundësia e gëzimit të ndihmës,ngase disa pengesa,përpjetëza,lakesa dhe unaza dervishin mund ta ndajnë(nga tarikati dhe ata që janë në tarikat)dhe ai të bjerë në situatë që të mos mundet t'i ndihmohet dhe të mbulohet nga caku."(kthimet prapa,d.m.th..,shikimi pas:sikur të ishte!Përse s'e bëra këtë?I ka shpëtuar,nuk ka siguruar asgjë në jetë.në qitap shkruan,kur në hallkë kanë qenë,aty mësohet,ndërsa dervishit i bie ndër mend,i shkrepë idea:"Shiko,unë jam këtu,duarthatë,diç mësojmë",ky është arsimim,ndërkaq q[ ishte artar.Në atë moment hazreti Mevlana arin ia derdhi nga mëng para tij.

Pastaj,rredhat unazore,d.m.th.Qarkullimi në vend,si kur maçoku kapet për bishti,ndërsa krejt kjo e ndërprenë mbështetjen, ndihmën dhe e fshehë muridin nga caku,nga dëshira e vërtetë.)

Adab është largimi nga ata që shpifin për sufijtë.

Gjithashtu,një nga gjërat për çka dervishi duhet të kujdeset është të largohet nga ata që shpifin për sufijtë dhe atyre që janë në tarikat i përshkruajnë se janë mashtrues (pra,të ikësh nga ata që sulmojnë dervishët,e ata janë minkirë),dhe të cilët trillojnë për ta,ngase ai që merr guxim të flas kundër sufijve(duke gënjyer dhe trilluar gjithçka),atë Zoti e urren dhe zemërohet me te(Zoti,xh.sh..,Na ruajtë),ashtu që pas kësaj nuk mund të shpëtojë kurrë,edhe nëse bën ibadete sa të gjithë njerëzit(e zakonshëm)dhe të gjithë xhinët.

(Pos ibadeti të pejgamberëve dhe njerëzve të shquar.Prandaj,nuk do ta shpëtojë as ibadeti thekalejna - i xhinëve dhe njerëzve,pos i pejgamberëve dhe njerëzve të shquar. Hadithi thotë:"Zoti,xh.sh.,më shumë e pëlqen xhezben e një mexhzubi se ibadetin e thekalejnit".Nuk mendohet këtu në pejgamberët dhe njerëzit e shquar,por në xhinët dhe njerëzit e zakonshëm.)

Nëse të thuhet:"Si mund ta dinë që Zoti,xh.sh.,e donë një rob?,përgjigja është se në këtë e kuptojmë në bazë të asaj që ai e ka dashurinë ndaj Zotit të Madhërishëm dhe që Atij,Lavdiplotit,i afrohet me ita'at(bindje,dëgjueshmëri) dhe që kryen shumë nafile.(Këta janë argumente.nëse njeriu është i bindur dhe kryen shumë nafile,këto janë dëshmi të dashurisë.Kjo është në pajtim me ajetin:"Thuaj:Nëse e doni All-llahun,atëherë ejani pas meje që Zoti të ju dojë,t'ju falë mëkatet tuaja."(3/31)

Kur e shohim dikë duke bërë këtë,jemi të obliguar ta duam dhe na është ndaluar ta urrejmë, ndërsa nuk është jona t'i copëtojmë zemrën(duke shpupurishur në të)të kuptojmë nëse ai është ai në këtë muhlis apo murail(është i sinqertë,i pastër,apo këtë e bën për dikën ose diçka tjetër),ngase kjo është çështje e Zotit dhe jo jona.

Adab është ngritja e hershme,kryerja e sunetit dhe virdeve,mos mëkatim dhe mosdeklarimi i pohimeve për vete.

Ibrahim ed-Desuki ka deklaruar:"një nga alametet e jovërtetësisë së pohimit të devishit se është krejtësisht i sinqertë në dashurinë ndaj Zotit është ajo që në mëngjes flenë, ngase e lëshon rastin që me pijen e dashurosë të furnizohet nga kupa e afërisë së Tij."

Gjithashtu ka thënë:"Dervishi nuk mund të hyjë në afërinë e prezencës së Zotit të vet nëse nuk lë gjithçka pos Tij;edhe mekamet,edhe derexhet,edhe kerametet,edhe çdo gjë tjetër.(Që në ambicien,qëllimin e tij nuk ka cak as mekamet,as derexhet,as mundësinë e ndyshimit të ligjeve të natyrës,as kerametet.Nëse kjo e preokupon,atëherë ai nuk është dervish i sinqertë.Ai nuk kërkon asgjë nga kjo,por kërkon kënaqësinë e Zotit,xh.sh.)

Gjithashtu ka thënë:"Dervishi që e pranonë fetvanë e Iblisit se Zoti i Madhërishëm nuk do ta dënojë për arsye se i lëshon sunnetet dhe virdet zë në thua në rrugën e tij,kthehet pas dhe nuk arrin qëllimin,ngase shejtani dervishit i udhëron që t'i qaset lehtësimeve të cilat Sheriati i lejon vetëm për arsye që kështu,gradualisht,të shpjerë në mashtrim dhe mëkat.

Nëse dervishi vepron sipa këtyre lehtësimeve,ai më pas do ta nxitë edhe në kryerjen e asaj që Sheriati nuk e lejon(vesvese):'kjo ka qenë e caktuar për ty edhe para se ke qenë fare!'Duke iu afruar nga ana tjetër,do t'i pëshpëritë:'Ti tashti je një nga monoteistët e pastër,nga ata që shohin se askush tjetër as bën gjë pos Zotit të Madhërishëm',dhe kështu do të humbet siç janë humbur edhe të tjerët,ngase as pendohet as kërkon falje për mëkatet e veta."
(tani shejtani do të fillojë t'i mbajë edhe derse,andaj edhe fatin do ta lidhë,duke deklaruar:"Ti je në teuhid,La fa'ile'ila-llah- nuk ka në aksion pos Zot,andaj ç'je ti jator për këto harame?"fillon shejtani të mbajë edhe vaize e dialogje të tëra.Për shkak të vesveseve të tilla dervishi fiton bindjen se është i drejtë,andaj nuk pendohet,kështu që në pozitë më të mirë vie ai që gabon ndërsa është i vetëdishëm që gabon,ngase atëherë bën istigfar.)

Gjithashtu ka thënë:"Dervishit i kushtëzohet që të hyjë ndër njerëzit që ruhen më së shumit nga mëkatet,të mund të qëndrojë pa gjumë dhe të bëjë ibadet,ngase sa më shumë të ketë në shërbim të Zotit të vet,kjo do t'ia shtojë më shumë afërinë dhe mirësinë".

Gjithashtu ka thënë:"O dervish,ruaju mirë nga pohimi që e adhuron Zotin e Madhëruar në mënyrë të përsosuar e që pas kësaj të jesh i pabindur ndaj Tij,ngase nëse je i padëgjueshëm, gjuha e prezencës së Tij të latësuar mund të deklaroj:'Mjeri ti,si nuk ke turp nga Unë?Ç'u bë me pohimin tënd që sinqerisht dëshiron të arrish në afërsinë Time?

Përse nuk i pastron rrobat tua,për të hyrë në shoqërinë Time?Sa shumë herë i ke përlyer këmbët tua më mëkate!Sa shumë flenë"Të dashurit e Mi i kanë pastruar këmbët,ndërsa ti pasha madhërinë dhe lartësinë Time,gënjeshtari duke shprhur pohime(për mirësinë e tij)!"gjithashtu ka thënë:"Zoti i madhërishëm do të polrmizoj me secilin dervish i cili në rrugë tonë(tarikat)arrinë famë(do të thotë,tarikatin e përdor pët të arritu famë),nëse tarikatit nuk ia jep të drejtën e tij (hak)dhe nëse luan me të."

Ka thënë,gjithashtu,edhe:"Kush na tradhton,mos qoftë,e nëse nuk pranon mësimi nga fjalimi ynë,të mos afrohet me rendin tonë,duke mos u zënë për asgjë,ngase ne nga fëmijët tanë (nxënësit)e duam vetëm atë që është inteligjent dhe i stolisur me virtytet morale(që është i edukuar),në mënyrë që zemra e tij të jetë e përshtatshme që në të ta fshehim fshehtësinë tonë.Prandaj,o fëmijët e mi,nëse jeni të sinqertë në dervishllëk,mos e përlyeni këtë rrugë timen,mos luani me atë në çka jam vërtetuar unë,mos trilloni për vete sinqeritet dhe jeni të pastër (besnik)-do të jeni të shpëtuar.

Ngase kur ne ua kemi plotësuar drejtën tonë ashtu që do të dëgjoni dhe pranoni porosinë, ndërsa unë nuk ju urdhërojë asgjë tjetër pos asaj që ju urdhëron Zoti dhe Pejgamberi juaj,s.a.v.s."

Ka thënë gjithashtu:"Një nga treguesit e dervishit të sinqertë është ajo që ai kurrë nuk pohon:"Unë do ta bëj këtë apo atë ibadet të rëndësishëm dhe të madhë,ngase Zoti i Madhërishëm të gjitha ata që shprehin pohime të tilla i pengon dhe ua pamundëson kryerjen e një ibadeti të tillë,mandje edhe nëse deri atëherë janë të barabartë me thekalenjët (njerëzit dhe xhinët),lëshohen,mandje edhe nëse janë mubarek (të brekuar), bijnë."(Nuk ka ngritje koke.Menjëherë Zoti do të vejnë në sprova,sapo të fillosh me pohime të tilla.Mandje as mos qeshni kur dikush diç gabon.Mos u gëzohuni,mos u argëtoni - kjo do të vejë në sprovë.Porse kërkoni:"Zoti e ruajtë.Allhu e ndihmoftë!"Fshehunu! Kini kujdes!")

Ka thënë edhe:"Nëse dervishi i sinqertë e lë anash rishqyrtimin e nefsit të vet,duke e akuzuar në atë rishqyrtim për dyfytyrësi dhe hipokrizi,do të dështojë me ata që kanë dështuar.E çka të thuhet pastaj për devishin e pasinqertë!?"
(Nëse një dervish i sinqertë nuk e përfillë dialogun,polemizimin me nefsin e tij,rishqyrtimin e nefsit,i cili e bartë,ngase cilësia e nefsit është që vazhdimisht synon ta bartë në rijallëk - që t'i lajkëtojnë njerëzve,andaj vazhdimisht e pritë:"A është kjo për hir të riajllëkut?",e rishqyrton këtë,a është ndonjë amel,çkado qoftë,për hir të dikujt apo diçkahit pos për hir të Zotit xh.sh,,.dhe pastaj synon ta dërgojë në nifak,në demagogji.Nefsi e dëshiron rijallëkun- që të tjerët ta shohin,e dëshiron nifakun.Ai do të dështojë me të tlerët që kanë dështuar.Prandaj,asgjë prej kësaj nuk duhet të kalojë në nefs.Duhet ndalur rrugën dhe thënë."Jo! Mandje as nuk do të falem - nëse kjo është për hir të rijallëkut!")

Gjithashtu ka thënë:"Një nga treguesit për dervishin e dervishit të sinqertë është ai që ky, për shkak të fortësisë së vendosmërisë së tij,nivelet në tarikat i arrin duke mos e hetuar këtë,ngase ëmbëlsia e Zoti të tij bën që ai të harrojë lodhjen e gjatë."(Kjo ashpërsi e vendimit do t'i sjellë aso fryte sa këto lartësi do t'i arrijë duke mos e hetuar fare.

Nëse është i vendosur,vetëm për hir të Zotit.Ka nijet(qëllim),por edhe azm(vendosmëri) për ta bërë këtë.Pastaj kënaqësinë e afrisë së Zotit aq e mahitë sa ai nuk i vëren vështirësitë, i mashtruar nga kënaqësia e afërisë së hadretit të Zotit.)

Gjithashtu ka thënë:"Një nga treguesit e dervishit të sinqertëë është që ai sillet në kundërshtim me shumicën e njerëzve,kështu;nëse dikush prej njerëzve të mirë e qorton,ai atë e nderon;nëse me të këputë lidhjet,ky i ndërton rishta;nëse ai nuk i pëlqen,ky e lëvdëron."(Do të thotë,bën krejtësisht në kundërshtim me shumicën e njerëzve,ngase njerëzit duan të jenë me ata që i lëvdojnë.)

Ndërsa,sa i përketë armiqësive ndaj tij i shprehin munafikët,kësaj shumë nuk i kushtohet vëmendje,ngase ata janë armiq edhe të të dërguarve edhe të pejgmaberëve.(Do të thotë,ndaj njerëzve të mirë bëhet siç u theksua,ndërsa sa i pëket munafikëve,atyre nuk u kushton vëmendje-me ta nuk do të krijoj lidhje,as do t'u afrohet,ndaj tyre nuk do të tregohet siç tregohet me njerëzit e mirë dhe të ndershëm.)